Από την Αταλάντη, μετανάστες στην Αμερική (1907-1924)

Προλεγόμενα

   Δυστυχώς για μένα, έχω λίγες φορές επισκεφθεί την Αταλάντη, την πρωτεύουσα της Λοκρίδας, με τη μεγάλη ιστορική διαδρομή. Μελετώντας τους Έλληνες μετανάστες που πήγαν στην Αμερική, εδώ και αρκετά χρόνια, κατέγραψα και όσους προέρχονταν από την Αταλάντη. Η συγκέντρωση του υλικού άρχισε πριν από 5 και πλέον χρόνια. Η επεξεργασία έγινε τμηματικά και το μεγαλύτερο μέρος της έγινε το φθινόπωρο του 2016. Η εργασία ολοκληρώθηκε στις 10 Οκτώβρη. 2016.

   Για το αποτέλεσμα αυτό χρειάστηκαν πολλές ώρες και μέρες εντατικής απασχόλησης. Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Η έρευνα απέδωσε  76 μεταναστευτικά ταξίδια (κάποιοι μετανάστες έκαναν 2 ταξίδια). Ίσως να διέφυγαν κάποια ονόματα που δεν εντόπισα ή να έγραψαν άλλο τόπο γέννησης και προηγούμενης διαμονής. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, δήλωναν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στη μεγαλύτερη πόλη (π.χ. Αταλάντη, Λαμία) της περιοχής, ενώ γεννήθηκαν και ζούσαν σε γειτονικό χωριό. Κάτι τέτοιο όμως, θα πρέπει να το συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ντόπια επώνυμα, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.
   Η παρούσα εργασία θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με φωτογραφικό υλικό των μεταναστών στις ΗΠΑ, που εγώ δεν έχω αυτή τη δυνατότητα. Ο τοπικός Σύλλογος ή με πρωτοβουλία κάποιου (ή κάποιων) μπορεί να αναζητήσει και να βρεθούν στο χωριό κάποιες φωτογραφίες, που θα εμπλουτίσουν την προσπάθεια αυτή. Επίσης μπορεί να συμπληρωθεί η εργασία, με την τύχη των μεταναστών αυτών, δηλ. ποιοι γύρισαν στην πατρίδα και ποια ήταν η προκοπή τους (επαγγελματική και προσωπική).

   Η εργασία-μελέτη αυτή θέλει να τιμήσει τους ανθρώπους της ιστορικής κωμόπολης, για την τόλμη και την απόφαση να φύγουν στα ξένα (μερικοί ίσως να μην ξαναδούν τον τόπο τους), θυσιάζοντας τα καλύτερά τους χρόνια για να  ζήσει η γονική οικογένεια και οι ίδιοι καλύτερα.

   Μετά από έναν αιώνα, η προσπάθεια αυτή αποτείνεται στο θυμικό όσων έζησαν ή έχουν εικόνες από τα χρόνια της μετανάστευσης στην Αμερική. Είναι όμως μια αναγκαία κατάθεση μνήμης για τους νεότερους, στους οποίους και αφιερώνεται.

Κωνσταντίνος  Αθαν. Μπαλωμένος

                  φυσικός

 --- 

Αυτοδιοικητικές μεταβολές

Δήμος Αταλάντης

   Από τις 20-4-1835 γίνεται σύσταση του ομώνυμου δήμου με έδρα τον οικισμό Αταλάντη. Στο δήμο προσαρτήθηκαν και οι οικισμοί : Έξαρχος, Σκεντέραγα, Κυπαρίσσι, Κολάκα, Κουκουλίκουρα, Δρίσμπεϊ, Νήσος Αταλάντης και  Μπογδάνον. Στις 8-12-1845, καταργήθηκαν οι οικισμοί : Νήσος Αταλάντης, Σκάλα Αταλάντης, Μπογδάνον και Κουκουλίκουρα.

   Από τις 16-5-1861, οι οικισμοί Καλαπόδιον και Ζέλιον αποσπάστηκαν από το δήμο Ελάτειας και προσαρτήθηκαν στο δήμο Αταλάντης. Στις 25-7-1879 ο οικισμός Δρίσμπεϊ του δήμου καταργήθηκε. Στις 17-6-1897 προσαρτήθηκαν στο δήμο Αταλάντης οι οικισμοί Μπούζι και Επάνω Μαχαλάς.

   Από τις 8-7-1899 ο δήμος υπάγεται πλέον στο νομό Φθιώτιδος. Αντίθετα, από τις 4-12-1909 ο δήμος υπάγεται ξανά στο νομό Φθιωτιδοφωκίδος.

   Από τις 31-8-1912 ο δήμος Αταλάντης καταργήθηκε και δημιουργήθηκαν ξεχωριστές κοινότητες. Ο οικισμός Αταλάντης αποτελεί ομώνυμη κοινότητα, όπως και έδρα. Στην κοινότητα Αταλάντης προσαρτήθηκαν ο οικισμός Επάνω Μαχαλάς και ο οικισμός Μπούζι. Το 1920 ο οικισμός Επάνω Μαχαλάς καταργήθηκε.

   Το 1925 προσαρτήθηκαν στην κοινότητα Αταλάντης οι οικισμοί Κάτω Πέλλη και Όρμος Κάτω Πέλλης. Το 1928 καταργήθηκε ο οικισμός  Όρμος Κάτω Πέλλης. Αναγνωρίστηκαν οι οικισμοί Άγιοι Ανάργυροι και Δρίσμπεη, που προσαρτήθηκαν στην κοινότητα Αταλάντης. Το ίδιο έτος οι οικισμοί Δρίσμπεη και Μπούζι μετονομάστηκαν σε Άγιο Βλάσιο και Τρίκορφο. Το 1940 ο οικισμός  Κάτω Πέλλη καταργήθηκε. Επίσης αναγνωρίστηκε ο οικισμός  Σκάλα και προσαρτήθηκε στην κοινότητα Αταλάντης.

   Από τις 31-3-1943 η κοινότητα Αταλάντης υπάγεται πλέον στο νομό Φθιώτιδος. Από τις 26-9-1946 (ΦΕΚ 290Α) η κοινότητα αναβαθμίζεται σε δήμο Αταλάντης. Το 1991 αναγνωρίστηκε ο οικισμός Παλίρροια και προσαρτήθηκε στο δήμο Αταλάντης.

   Από τις 4-12-1997 (ΦΕΚ 244Α), στο δήμο Αταλάντης προσαρτήθηκαν οι οικισμοί : Μικρόβιβος, Μεγαπλάτανος, Κυρτώνη, Κυπαρίσσι, Ευκάλυπτος, Καλαπόδιον, Έξαρχος και Τραγάνα.

   Από τις 7-6-2010 (ΦΕΚ 87Α) καταργήθηκε ο δήμος Αταλάντης. Ο οικισμός Αταλάντη ορίστηκε ως έδρα του δήμου Λοκρών. Στο νέο δήμο προσαρτήθηκαν επίσης και οι οικισμοί : Ευκάλυπτος, Τραγάνα, Μεγαπλάτανος, Κυρτώνη, Παλίρροια, Καλαπόδιον, Άγιος Βλάσιος, Άγιοι Ανάργυροι, Μικρόβιβος, Κυπαρίσσι, Έξαρχος, Σκάλα, Μάζι, Λεκούνα, Μονή Αγ. Γεωργίου, Προσκυνάς, Θεολόγος, Μαλεσίνα, Μαρτίνο, Μεταλλείο Τσούκας και Λάρυμνα.

  

1. Η κατάσταση στην πατρίδα - Η απόφαση μετανάστευσης

   Η Αταλάντη με μεγάλη ιστορία από  τη νεολιθική εποχή, κατοικήθηκε κοντά στη Σκάλα και ανέπτυξε πολλές δραστηριότητες (κυνήγι, γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία). Με τη μυκηναϊκή πόλη Οπούντα, από την ύστερη εποχή του χαλκού ανέπτυξε γεωργία (δημητριακά, ελιές , αμπέλια) και αλιεία. Στη Λοκρίδα δεν υπήρχαν δούλοι.

   Από μεγάλους σεισμούς η περιοχή έπαθε καταστροφές (426 π.Χ. και 106 π.Χ.). Ανοικοδομήθηκε ξανά. Ανέπτυξε την κεραμική. Στα ρωμαϊκά χρόνια η Αταλάντη αποκτά λουτρά και υδραγωγείο.

  Στην τουρκοκρατία, οι Αταλαντινοί δεν πλήρωναν χαράτσι για φρουρούν τα θαλάσσια στενά.  Από το 1393 ιδρύθηκε η Επισκοπή Ταλαντίου. Οι κάτοικοι ήταν κυρίως γεωργοί (δημητριακά, αμπέλια, κηπευτικά), κτηνοτρόφοι και μελισσοκόμοι.

  Απελευθερώθηκε οριστικά από τους Τούρκους στις 6 Νοεμβρίου 1828. Αναπτύχθηκε σημαντικά. Ο σεισμός του 1894 προκάλεσε μεγάλες ζημιές (ναι 255 νεκρούς) σε όλη τη Λοκρίδα.

  Στις αρχές του 20ού αι. η Αταλάντη αύξησε αρκετά τον πληθυσμό της. Από 1.708 κατοίκους (το 1889) έφτασε τους 3.351 (το 1920) (βλ.  πίνακα 1).

  Στη δεκαετία 1912-22 των εθνικοαπελευθερωτικών πολέμων (Βαλκανικοί, Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Ουκρανία και Μικρασιατική Εκστρατεία) χάθηκαν 63 στρατιώτες από την Αταλάντη.

   Η ζωή των κατοίκων και η οικονομία της γύρω περιοχής στα χρόνια εκείνα στηριζόταν κυρίως στη γεωργία[1],  την κτηνοτροφία και τη μεταποίηση. Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι είχαν χωράφια με κύριες καλλιέργειες τα καπνά, το βαμβάκι και τα σιτηρά.
    Ένα ποσοστό κατοίκων από τους μεγαλύτερους στην ηλικία ήταν αναλφάβητοι (πολύ δε περισσότερο οι γυναίκες), όπως και κάποια από τα παιδιά τους. Οι γυναίκες είχαν το μεγάλο φορτίο τόσο του σπιτιού και των παιδιών όσο και των αγροτικών (γεωργικών ή κτηνοτροφικών) εργασιών. Τα παιδιά βοηθούσαν στις εργασίες ακολουθώντας το πατρικό επάγγελμα. Τα οικονομικά των σπιτιών ήταν περιορισμένα γι’ αυτές τις οικογένειες.

   Κάποιοι άκουσαν από άλλους τον ωραιοποιημένο μύθο της «γης της επαγγελίας[2]». Ήταν το αμερικάνικο όνειρο.  Για έναν τόπο μακρινό, που έχει δουλειές, που κερδίζουν πολλά λεφτά και όλοι ζουν καλύτερα. Ελάχιστοι στην αρχή αλλά τολμηροί, αποφάσισαν να φύγουν. Η μεγάλη ανάγκη της φτώχειας[3] που ζούσαν ξεπέρασε το φόβο του μακρινού, άγνωστου και επικίνδυνου ταξιδιού.

Για τα απαραίτητα ναύλα[4] (εισιτήριο και λοιπά έξοδα του ταξιδιού) πούλησαν ένα ζώο ή δανείστηκαν[5] χρήματα, με την υπόσχεση να τα επιστρέψει η οικογένεια του μετανάστη τον άλλο χρόνο.

    Έτσι, το έτος 1907, έφυγαν από τους πρώτους οι : Παναγιώτης Καμινάρης και Χρήστος Α. Χρήστου. Τον επόμενο χρόνο (1908) ακολούθησε ο Αθαν. Μαντζώρος. Το 1910 o αριθμός των μεταναστών έφτασε τους 17! Μαζί τους έφυγαν και άλλοι από γειτονικά χωριά. Πήγαν στην Αμερική[6] κι έδωσαν διέξοδο στην ανέχεια, επιτρέποντας και υλοποιώντας το όνειρο μιας καλύτερης ζωής, αλλά ταυτόχρονα αποτέλεσαν και το παράδειγμα που ενθάρρυνε τους επόμενους.

   Δίνονται μερικά στατιστικά στοιχεία των μεταναστών της Αταλάντης : Συγκεκριμένα από τους 76 μετανάστες που κατέγραψε αυτή η εργασία, 17 άτομα (δηλ. ποσοστό 22 %) έφυγαν το 1910 και 33 άτομα (ποσοστό 43 %) έφυγαν το 1912. Το 1914 άλλοι 10 μετανάστες εγκατέλειψαν την Αταλάντη για την Αμερική (δηλ. άλλο 13%). Θα μεταναστεύσει συνολικά ποσοστό[7] 3% του πληθυσμού της Αταλάντης, που είναι πολύ μικρότερο από το μέσο όρο της Ελλάδος!

   Να ληφθεί υπόψη ότι στην εικοσαετία 1900-1920 ο μεταναστευτικός πυρετός στην Ελλάδα θα κορυφωθεί και η χώρα μας θα χάσει το 8% του συνολικού της πληθυσμού. Τότε 25.000 άνθρωποι περίπου εγκατέλειπαν ετησίως την Ελλάδα.

   Στο σύνολο των μεταναστών (κυριαρχία του αρσενικού φύλου) υπήρχαν και 7 θήλεις. Αυτές ήταν : Ειρήνη Βέλτσου, Φωτεινή Βέλτσου, Κοραλία Μπαλάφα, Καλλιόπη Σωτηρίου, Παναγιούλα Σωτηρίου, Λελούδα Σωτηρίου και Παναγιώτα Σωτηρίου.

   Μελετώντας την ηλικιακή κατανομή συμπεραίνουμε ότι κυριάρχησαν οι πιο παραγωγικές ηλικίες 21-30 ετών, με 39 μετανάστες. Σε ομάδες ηλικιών, οι αντίστοιχοι αριθμοί μεταναστών δίνονται στο διπλανό πίνακα 3. Ο μέσος όρος των ηλικιών των 76 μεταναστών της Αταλάντης ήταν 26 έτη.  

   Σε μεγαλύτερη απ’ όλους ηλικία πήγαν στην Αμερική : Λελούδα Σωτηρίου, ετών 56 (πήγε το 1920), Οδυσσεύς Μπαλάφας, ετών 53 (πήγε το 1924) και Κωνσταντίνος Τζώτας, ετών 46 (πήγε το 1913).

   Τις μικρότερες ηλικίες είχαν : Ανδρέας Ανδρούτσος, ετών 11 (πήγε το 1910), Αλέξανδρος Ανδρούτσος, ετών 12 (πήγε το 1910) Ευάγγελος Μπαλάφας, ετών 16 (πήγε το 1916) και Θάνος Μπαλάφας, ετών 16 (πήγε το 1913).

   Οι περισσότεροι μετανάστες ήταν ανύπαντροι. Πιο συγκεκριμένα από τους 76 μετανάστες, οι 62 είναι άγαμοι (ποσοστό 82%), οι υπόλοιποι 13 ήταν έγγαμοι, ενώ υπάρχει και 1 χήρα.

    Από τις ευρύτερες οικογένειες της Αταλάντης τους περισσότερους - αριθμητικά - μετανάστες στην Αμερική κατέγραψαν τα επώνυμα : Μίχος, Βήττας, Κόντος, Πανουργιάς, Κουρέπης, κλπ.

   Ακολουθεί αναλυτικός πίνακας με τη συχνότητα των επωνύμων :

Διπλά ταξίδια στην Αμερική

   Από το σύνολο των μεταναστών, εντοπίστηκαν 6 άτομα που έκαναν διπλό ή τριπλό ταξίδι στην Αμερική. Ο συνήθης λόγος ήταν η στράτευση για τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-13 και μετά έφυγαν πάλι. Άλλος λόγος ήταν για τη συνοδεία άλλων μελών της οικογένειας. Τα ονόματα και οι διπλοί προορισμοί ακολουθούν:

1.    Βασίλειος Πιλάτος :  Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1911-12 στη Νέα Υόρκη. Το β’ ταξίδι έγινε το 1914 πάλι στον ίδιο προορισμό.

2.    Αριστείδης Θεοφανόπουλος : Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1910-11 στο Πουέμπλο του Κολοράντο. Το β’ ταξίδι έγινε το 1914 πάλι στον ίδιο προορισμό.

3.    Νικόλαος Πάτας : Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1912-13 στην πόλη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια. Το β’ ταξίδι έγινε το 1914 στο Φωλς Κρικ της Πενσυλβάνια.

4.    Στάμος Τσάπαλης : Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1910-12 στο Πουέμπλο του Κολοράντο. Το β’ ταξίδι έγινε το 1914 πάλι στον ίδιο προορισμό.

5.    Νικόλαος Τσοπανάκης : Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1910-11 στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης. Το β’ ταξίδι έγινε το 1914 στη Νέα Υόρκη.

6.    Οδυσσέας Μπαλάφας : Το α’  ταξίδι έγινε την περίοδο 1912-23 στη Νέα Υόρκη. Το β’ ταξίδι έγινε το 1924 στη Μέισον Σίτυ της Αϊόβα.

2. Τα πλοία

Διαφήμιση σε εφημερίδα της Λαμίας

(Αρχές 20ού αι.)

Τα μεγάλα ταξίδια γίνονταν με ατμόπλοια, που ανήκαν σε ελληνικές ή σε ξένες εταιρείες. Μεγάλη ξένη εταιρεία ήταν η Austro-Americana Line[8], με μεγάλα υπερωκεάνια, όπως τα : Alice, Giulia, Kaiser Franz Josef I, Laura, Martha Washington, Gerty, Argentina, κ.ά.  Οι άλλες ξένες εταιρείες ήταν μικρότερες.
Ελληνικές ατμοπλοϊκές εταιρείες δημιουργήθηκαν από το έτος 1907, στη γραμμή[9] Ελλάδα-Αμερική.  Οι πρώτες εταιρείες ήταν : “Μωραΐτης”[10] (1906-1908) και “Υπερωκεάνιος Ελληνική Ατμοπλοΐα[11]” (1910-1912), που δεν άντεξαν στον ανταγωνισμό και χρεοκόπησαν.

Αντίθετα, η εταιρεία “Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος[12]” των αδελφών Εμπειρίκου κυριάρχησε στο χώρο των υπερωκεανίων για 30 χρόνια (1908-1937), με πλοία όπως : Patris[13], Themistocles, Macedonia, Ioannina, Thessaloniki, Vassilefs Constantinos[14], Athinai, κ.ά.

Η αναχώρηση του πλοίου για την Αμερική

Τα ελληνικής πλοιοκτησίας ατμόπλοια έπαιρναν επιβάτες από διάφορα λιμάνια (Θεσσαλονίκη, Πειραιά, Γύθειο, Καλαμάτα, Πάτρα) με τελικό προορισμό τη Νέα Υόρκη. Με σχετικά μικρή συνολική χωρητικότητα 5-6 χιλιάδων κόρων μετέφεραν 1.200 περίπου επιβάτες. Τα  μεγάλα ξένα ατμόπλοια της υπερατλαντικής γραμμής Μεσόγειος-Νέα Υόρκη έπαιρναν επιβάτες (κυρίως μετανάστες) από πολλά λιμάνια της Μεσογείου. Αυτά τα πλοία ήταν συνήθως μεγαλύτερα για μεταφορά πλέον των 1.500 επιβατών (τα πιο μεγάλα μετέφεραν 2.000 και πλέον επιβάτες).

Άλλη επιλογή ταξιδιού των μεταναστών ήταν να περάσουν από ελληνικό λιμάνι (Πειραιά, Πάτρα, κ.ά.) σε ξένο λιμάνι (Νάπολη ή Γένοβα της Ιταλίας, στη Χάβρη ή Μασσαλία της Γαλλίας). Από εκεί, έπαιρναν άλλο ατμόπλοιο (ξένης εταιρείας) κι έφταναν στην Αμερική. Τέτοια πλοία υπήρχαν πολλά όπως Sicilian Prince, Calabria, Cretic, Batavia, San Giorgio, Sant’ Anna, Madonna, Pennsylvania, Napolitan Prince, κ.ά.

Η επιλογή του πλοίου δεν είχε ιδιαίτερη σημασία για το μετανάστη εκτός από το κόστος του εισιτηρίου. Πυκνότερη κίνηση είχαν τα ξένης ιδιοκτησίας ατμόπλοια εφόσον ήταν αριθμητικά περισσότερα. Από ελληνικό λιμάνι, οι περισσότεροι μετανάστες της Αταλάντης (18 άτομα) ταξίδεψαν από την Πάτρα με το πλοίο “Martha Washington”.

Με το πλοίο “San Guglielmo” από το ιταλικό λιμάνι της Νάπολης, σε ένα ταξίδι, το 1912, έφυγαν 7 μετανάστες. Το 1914 πάλι από το λιμάνι της Νάπολης σε ένα άλλο ταξίδι, έφυγαν 4 μετανάστες με το πλοίο “Madonna”.

Πολλοί μετανάστες της Αταλάντης προτίμησαν τα ελληνικής πλοιοκτησίας καράβια, όπως : Themistocles (17), Patris (16), Athinai (4), κλπ.

   Περισσότερα στοιχεία δίνονται στον παραπάνω πίνακα 5.

3. Το ταξίδι – η άφιξη

Οι περισσότεροι μετανάστες της Αταλάντης - όπως προαναφέρθηκε - προτίμησαν το μεγάλο ελληνικό λιμάνι της Πάτρας και πήραν το ατμόπλοιο για την Αμερική ή μέσω Ιταλίας ή Γαλλίας, απ’ όπου πήραν άλλο πλοίο για τον ίδιο τελικό προορισμό. Σε πλοία των 5-6 χιλιάδων κόρων, οι 1.000-1.300 επιβάτες της 3ης θέσης (οι μετανάστες) στοιβάζονταν σε πολύ στενούς χώρους, κάτω απ’ το κατάστρωμα. 

Άφιξη των μεταναστών στην Αμερική

Σ’ ένα κρεβάτι-κουκέτα μόνο περνούσαν αναγκαστικά όλες  τις ώρες και μέρες του ταξιδιού, λόγω του συνωστισμού. Η πολυκοσμία, η ανύπαρκτη καθαριότητα (η ατομική και των χώρων), η ναυτία, το κρύο και η κακή ποιότητα του φαγητού ήταν, για τις 20 περίπου μέρες ταξιδιού, ένα μαρτύριο που το υπέμεναν αναγκαστικά.

Φτάνοντας στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, περνούσαν όλοι από υγειονομικό έλεγχο επάνω στο πλοίο. Μετά κατέβαιναν και μαζί με τις αποσκευές τους περίμεναν στη σειρά για την καταγραφή και τον τελικό έλεγχο της υπηρεσίας Μετανάστευσης, στο κτίριο του Ellis Island (νησιού Έλλις), που οι Έλληνες το έλεγαν «Καστιγγάρι».

Οι άρρωστοι, όσοι είχαν κάποια καταδίκη (κλοπή ή έγκλημα), όσοι δεν είχαν συγγενείς ή φίλους στην Αμερική κι όσοι δεν είχαν λίγα χρήματα για εισιτήριο στον τόπο προορισμού, υποχρεωτικά επέστρεφαν στο πλοίο για επαναπατρισμό.

Πλήθος μεταναστών στο κατάστρωμα του πλοίου,

έτοιμο για αποβίβαση.

Οι νεοαφιχθέντες έμεναν για λίγο στη Νέα Υόρκη [15] (η πρώτη εικόνα της Αμερικής). Ήταν όμως ακριβή πόλη[16] και αναγκαστικά έφευγαν σύντομα για τον τελικό προορισμό τους. Με ένα ποσό γύρω στα 20 δολάρια, αγόραζαν το εισιτήριο και έτρωγαν κάτι στη διαδρομή μέχρι τον τόπο προορισμού.

Οι προορισμοί (αναλυτικά στοιχεία δίνονται σε χωριστή ενότητα) ήταν:

(α) Οι πόλεις των βορειοανατολικών πολιτειών της Νέας Υόρκης, της Μασαχουσέτης και της Πενσυλβάνια.

(β) Ελάχιστοι στις πολιτείες του Κολοράντο, της Αϊόβα, του Τέξας και του Οχάιο.

(γ) Απέφυγαν τις άλλες δυτικές πολιτείες και την Καλιφόρνια.

4. Προορισμοί των μεταναστών της Αταλάντης 

    Στην πολιτεία της Νέας Υόρκης : Πήγαν κυρίως στις πόλεις Νέα Υόρκη και Μπρούκλιν. Πιο συγκεκριμένα :

Στη Νέα Υόρκη (New York, Ν. Υ.) : Πρώτοι πήγαν, το Νοέμβριο του 1907, ο Παν. Καμινάρης και Χρ. Χρήστου, κοντά στον κοινό ξάδερφό τους Δ. Γκούβα.

   Το Δεκέμβριο του 1909 ήρθε ο Σπυρ. Δημόπουλος. Ο φίλος Γ. Μαυρουδής τον βοήθησε εκεί.

   Τον Αύγουστο 1910 αφίχθησαν ο Νικ. Τέλιος και Νικ. Τσοπανάκης, κοντά στον κοινό φίλο τους Γ. Σωτηρίου. Στον ίδιο μήνα ακολούθησαν τα αδέρφια Αλέξ. & Ανδρ. Ανδρούτσος, που πήγαν κοντά στον πατέρα τους Ιωάννη Ανδρούτσο.

   To Μάρτιο 1910 αφίχθηκε ο Σταύρ. Τσάπαλης, κοντά στο φίλο του Γεώρ. Σωτηρίου.

   Τον Οκτώβριο 1910 ήρθαν ο Λουκ. Κουρέντης και Νικ. Νικολάου στο συγγενή και φίλο αντίστοιχα Γεώρ. Κουρέντη.

   Το Νοέμβριο 1910 έφτασε μεμονωμένα ο Γεώργ. Σωτηρίου, κοντά στον ομώνυμο ξάδερφό του Γεώργ. Σωτηρίου.

   Αρχές Απριλίου 1912 έφθασαν ο Εμμ. Βάγιας και ο Χρ. Κώτσης. Ο κοινός τους φίλος Γ. Κουρέντης τους βοήθησε στην εκεί εγκατάστασή τους.

   Το Μάιο 1912 αφίχθηκε το ζεύγος Οδυσσέα & Κοραλίας Μπαλάφα, με γνωστό τους άνθρωπο εκεί το φίλο Σταμ. Νικολάου.

   Τον Αύγουστο 1912 κατέφτασαν ο Εμμ. Γεωργουσόπουλος και ο Νικ. Πουρναρόπουλος, κοντά σε φίλους τους. Στον ίδιο μήνα ακολούθησε ο Αλέξ. Αβραάμ, με “δικό του άνθρωπο” εκεί το φίλο του Αθαν. Τσούτσο. Επίσης μετά από 5 μέρες ήρθε και ο Κώσ. Στουρνάρας, κοντά σε φίλο του.

  Το Σεπτέμβριο 1912 σημειώνουμε την άφιξη των Δημ. Θεοφανόπουλου, Νικ. Παπαϊωάννου και Βασ. Πιλάτου. Κοινός φίλος τους στα ξένα ήταν ο Γεώργ. Σωτηρίου.

   Τον Οκτώβριο 1912 έφθασε μεμονωμένα ο Εμμ. Τσούτσος, κοντά στον αδελφό του Αθανάσιο.

   Τέλη Νοεμβρίου 1913 αφίχθησαν ο Θάν. Μπαλάφας και ο Κωνστ. Τζώτας. Είχαν εκεί το στενό συγγενή τους Οδυσ. Μπαλάφα.

   Αρχές Μαρτίου 1914 ήρθαν ο Βασ. Πιλάτος (β’ ταξίδι) και ο Νικ. Τσικόπουλος. Ο κοινός τους φίλος Οδυσ. Μπαλάφας βοήθησε στην αναζήτηση εργασίας εκεί. Μετά από λίγες μέρες, πάντα στο Μάρτιο 1914, έφθασαν ο Κωνστ. Καμινάρης και ο Χρ. Παπαθανασίου. Ο φίλος και ξάδερφος Γεώρ. Σωτηρίου ήταν ο “δικός τους άνθρωπος” στα ξένα.

Η Νέα Υόρκη (πανοραμική φωτογραφία)

   Τον Απρίλιο 1914 ήρθε ο Νικόλαος Τσοπανάκης (το β’ ταξίδι του) κοντά σε ξάδερφό του.

   Τον Ιούνιο 1915 έφθασε μεμονωμένα ο Αθαν. Γ. Κώτσης. Ο φίλος Γεώρ. Σιδέρης περίμενε και βοήθησε στην αναζήτηση εργασίας.

   Αρχές Οκτωβρίου 1916 ήρθαν ο Ευάγ. Μπαλάφας, κοντά στο θείο του Οδυσ. Μπαλάφα και δύο γυναίκες-μέλη της οικογένειας Σωτηρίου. Ήταν η Καλλιόπη και η Παναγιούλα Σωτηρίου, για να συναντήσουν το γιο και αδελφό αντίστοιχα Γεώρ. Σωτηρίου.

   Τον Αύγουστο 1920 αφίχθησαν άλλα δύο μέλη της οικογένειας Σωτηρίου. Ήταν η Λελούδα και η Παναγιώτα Σωτηρίου και συνάντησαν το Γεώρ. Σωτηρίου.

   Συνολικά, στην πόλη της Νέας Υόρκης ήρθαν και εργάστηκαν 36 άτομα (ποσοστό 47 % των μεταναστών) της Αταλάντης.

Στο Μπρούκλιν (Brooklyn, N. Y.) : To Μάρτιο 1910 αφίχθησαν ο Αριστ. Θεοφανόπουλος και ο Αθαν. Τσάπαλης. Ο κοινός τους φίλος Γεώρ. Σωτηρίου τους περίμενε εκεί.

   Το Νοέμβριο του 1910 ήρθε μεμονωμένα ο Βασ. Κόντος. Πάλι ο ξάδερφός του Γεώρ. Σωτηρίου ήταν ο “δικός του άνθρωπος” στην ξένη γη.

   Συνολικά, στο πόλη Μπούκλιν ήρθαν και εργάστηκαν 3 άνθρωποι της Αταλάντης.

    Στην πολιτεία της Πενσυλβάνια : Κυρίως στην πόλη Βάντεργκριφτ και λίγοι στο Πίτσμπουργκ  και στο Φωλς Κρικ (Falls Crick). Συγκεκριμένα :

Στην Βάντεργκριφτ (Vandergrift, Pa.) : Προηγήθηκε στον Αύγουστο 1912 ο Γεώργ. Τσικλής. Στον ίδιο μήνα ακολούθησαν οι Ευάγ. Κόκκαλης και Μιχ. Κόντος, κοντά σε φίλους.

   Το Σεπτέμβριο 1912 ήρθε μεμονωμένα ο Νικ. Σπανός. Ο ξάδερφός του Αθαν. Σπανός τον περίμενε και στήριξε εκεί. Μετά από 3 μέρες ακολούθησαν οι Γεώργ. Μαντζαβίνος, Ευάγ. Μαντζαβίνος, Νικ. Πάτας και Κων. Τσάπαλης. Οι συγγενείς τους Εμμ. Βάγιας και Νικ. Τέλιος τους βοήθησαν στην αναζήτηση εργασίας. Μετά από 6 μέρες έφθασαν και οι Απόσ. Δράμαλης και Δημ. Σκρέτης κοντά σε συγγενή και σε φίλο.

   Τον Οκτώβριο 1912 αφίχθηκε μεμονωμένα ο Γεώργ. Σκορδάς σε συγγενή του.

   Τον Απρίλιο 1913 ήρθε μεμονωμένα ο Βασ. Κωνσταντίνου. Ο θείος του Δ. Κλωτσοτήρας ήταν ο “δικός του άνθρωπος” στην ξένη γη.

   Αρχές Απριλίου 1914 έφθασε μεμονωμένα ο Γεώργ. Γκούρας. Ο φίλος Κ. Τσάκαλος τον στήριξε στην εγκατάστασή του εκεί.

   Συνολικά, στην πόλη Βάντεργκριφτ ήρθαν και εργάστηκαν 13 άνθρωποι της Αταλάντης.

  

Βάντεργκριφτ, Πενσυλβάνια (1896)

Στο Πίτσμπουργκ (Pittsburg, Pa.) : Προηγήθηκε ο Αθαν. Μαντζώρος, που ήρθε στα τέλη Ιουλίου 1908. Ήταν ήδη εκεί ο αδελφός του Χρήστος.

   Στον Αύγουστο 1912 ακολούθησε ο Σεραφ. Μαντζώρος, κοντά στον αδελφό του Αθανάσιο.

Στο Φωλς Κρικ (Falls Crick, Pa.) : Τον Απρίλιο 1914 έφτασε εδώ ο Νικ. Πάτας (στο β’ ταξίδι). Ο φίλος του Κ. Τσάπαλης τον περίμενε και βοήθησε εκεί.

   Συνολικά, στην πολιτεία της Πενσυλβάνια, ήρθαν και εργάστηκαν 16 άνθρωποι της Αταλάντης.

  

Χάβερχιλ, Μασαχουσέτης (από τον ποταμό Μέρριμακ)

    Στην πολιτεία της Μασαχουσέτης : Μόνο στο Χάβερχιλ (Haverhill, Mass.) και συγκεκριμένα :

   Προηγήθηκαν στις αρχές Ιανουαρίου 1910 τα αδέλφια Αθαν. και Ειρήνη Ι. Βέλτσου. Ο θείος τους Στέργιος Βέλτσος ήταν ήδη εκεί.

   Τέλη Απριλίου 1910 ήρθαν ομαδικά οι : Κων. Αντεριώτης, Γεώρ. Βλάσης, Σωτ. Μηλιώτης και Κων. Φαφούτης. Οι συγγενείς τους Γ. Μωραΐτης, Τζ. Γιώτας και Ζαφ. Ματθαίου ήταν οι “δικοί τους άνθρωποι” εκεί.

   Άλλα δύο αδέλφια αφίχθησαν στις αρχές Μαΐου 1912. Ήταν ο Κωνστ. και η Φωτεινή Βέλτσου. Ο συγγενής τους Δημ. Κουκουβίτης τους δέχτηκε και βοήθησε στην εγκατάστασή τους.

   Το Σεπτέμβριο 1912 έφτασε και ο Κων. Δημητρίου, κοντά στο συγγενή του Ανέστη Παπαϊωάννου.

  

   Συνολικά, στην πολιτεία της Μασαχουσέτης, ήρθαν και εργάστηκαν 9 άνθρωποι της Αταλάντης.

   Στην πολιτεία του Κονέκτικατ : Στην πόλη Μπρίτζπορτ (Bridgeport, Conn.) τον Οκτώβριο 1912 αφίχθησαν ο Γεώργ. Γιαβάρας και ο Γεώργ. Μαλκαζάς. Ο κοινός τους ξάδερφος Αριστ. Παύλου τους στήριξε στην αναζήτηση εργασίας.

Μπρίτζπορτ, Κονέκτικατ (Κύρια οδός, 1912)

  Στην πολιτεία του Κολοράντο : Στην πόλη Πουέμπλο (Pueblo, Colo.) ήρθαν ο Αριστ. Θεοφανόπουλος (στο β’ ταξίδι) και ο Στάμ. Τσάπαλης (στο β’ ταξίδι), κοντά σε φίλους.

  Μεμονωμένοι προορισμοί ήταν :

   Στο Νιου Μπραουνσβάικ (New Brunswick), του Νιου Τζέρσεϋ ήρθε τον Αύγουστο 1912 ο Νικ. Γραμμένος, κοντά σε φίλο του.

   Στο Μάντσεστερ (Manchester), του Νιου Χαμσάιρ έφτασε μεμονωμένα τον Αύγουστο 1912, ο Περικλής Μέλιος. Ο θείος του Ι. Κατσάκος τον περίμενε εκεί.

   Στο Σαν Αντόνιο (San Antonio), του Τέξας, αφίχθηκε μεμονωμένα ο Απ. Σαμαράς. Ο συγγενής του Αθαν. Γραμμένος ήταν ο “δικός του άνθρωπος” στον ξένο τόπο.

   Στην πόλη Άκρον (Akron), του Οχάιο ήρθε στο τέλος Δεκεμβρίου 1920 ο Δημ. Δημητρίου, κοντά στο φίλο του Δημ. Πλατή.

   Στη Μέισον Σίτυ (Mason City) της Αϊόβα, το Μάρτιο 1924 αφίχθηκε μεμονωμένα ο Οδυσ. Μπαλάφας (στο β’ ταξίδι του).

  

   Δεν δηλώθηκαν οι τόποι προορισμού των μεταναστών : Παν. Χόνδρου (πήγε το 1911), Παν. Δημητρίου (πήγε το 1912) και Ιωάν. Κουτρούμπας (πήγε το 1912).

5. Αλφαβητικός πίνακας των μεταναστών της Αταλάντης

      Από το αμερικανικό αρχείο του νησιού Έλλις (Ellis island) μέσω του Διαδικτύου (internet) βρέθηκαν οι περισσότεροι μετανάστες από την Αταλάντη, που έφτασαν στις Η.Π.Α. και καταγράφηκαν. Από το 1892 έως το 1924, περισσότεροι από 22 εκατομμύρια μετανάστες, επιβάτες, και μέλη πληρώματος των πλοίων ήρθαν στις ΗΠΑ μέσω του νησιού Ellis και του λιμένα της Νέας Υόρκης και έχουν καταγραφεί[17]. Τα βασικά στοιχεία των μεταναστών της Αταλάντης δίνονται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα (με αλφαβητική σειρά και έτσι ακριβώς, όπως τα κατέγραψαν στην Υπηρεσία Μετανάστευσης των ΗΠΑ):

α/α       Ονοματεπώνυμο             χρ. άφιξης          ηλικία   έγγαμος     Πλοίο που ταξίδεψε     Λιμάνι αναχώρησης

1        Αβραάμ Αλέξανδρος      23-8-1912       26         όχι          Themistocles            Πειραιεύς

2        Ανδρούτσος Αλέξανδ.    26-8-1910       12         όχι          Themistocles            Πειραιεύς

3        Ανδρούτσος Ανδρέας     26-8-1910       11         όχι          Themistocles            Πειραιεύς

4        Αντεριώτης Κωνσταντ.   28-4-1910       28         όχι          Patris                      Πειραιεύς

5        Βάγιας Μανουήλ           3-4-1912        27         όχι          Laura                      Πάτρα

6        Βέλτσος Αθανάσιος       4-1-1910        20         όχι          Themistocles            Πειραιεύς

7        Βέλτσος Κωνσταντίνος   6-5-1912        19         όχι          Patris                      Πειραιεύς

8        Βέλτσου Ειρήνη            4-1-1910        18         όχι          Themistocles            Πειραιεύς

9        Βέλτσου Φωτεινή          6-5-1912        24         όχι          Patris                      Πειραιεύς

10      Βλάσης Γεώργιος          28-4-1910       38         ναι          Patris                      Πειραιεύς

11      Γεωργουσόπουλος Μαν.16-8-1912       25         όχι          Ivernia                     Πάτρα

12      Γιαβάρας Γεώργιος       13-10-1912     19         όχι          San Giorgio              Νάπολη

13      Γκούρας Γεώργιος        2-4-1914        33         όχι          Laconia (1912)          Πάτρα

14      Γραμμένος Νικόλαος     23-8-1912       27         όχι          Themistocles            Πειραιεύς

15      Δημητρίου Δημήτριος    27-12-1920     37         ναι          Patris                      Πειραιεύς

16      Δημητρίου Κωνσταντ.    22-9-1912       22         όχι          Athinai                    Πειραιεύς

17      Δημητρίου Παναγιώτ.    28-8-1912       30         όχι          Carpathia                 Φιούμε

18      Δημόπουλος Σπυρίδων  21-12-1909     23         όχι          Martha Washngton     Πάτρα

19      Δράμαλης Απόστολος    22-9-1912       20         όχι          Athinai                    Πειραιεύς

20      Θεοφανόπουλος Αρισ.   18-3-1910       26         όχι          Patris                      Πειραιεύς

21      Θεοφανόπουλος Αρισ.   17-4-1914       30         όχι          Madonna                 Νάπολη

22      Θεοφανόπουλος Δημ.    16-9-1912       21         όχι          San Guglielmo          Νάπολη

23      Καμινάρης Κωνσταντ.    13-3-1914       26         όχι          Thessaloniki             Πειραιεύς

24      Καμινάρης Παναγ.         17-11-1907     25         όχι          Francesca                Πάτρα

25      Κόκκαλης Ευάγγελος    8-9-1912        30         ναι          Patris                      Πειραιεύς

26      Κόντος Βασίλειος          23-11-1910     20         όχι          Patris                      Πειραιεύς

27      Κόντος Μιχαήλ              8-9-1912        20         όχι          Patris                      Πειραιεύς

28      Κορέντης Λουκάς          21-10-1910     35         ναι          Themistocles            Πειραιεύς

29      Κουτρούμπας Ιωάννης   28-8-1912       20         όχι          Carpathia                 Φιούμε

30      Κωνσταντίνου Βασίλ.     18-4-1913       18         όχι          Oceania                   Πάτρα

31      Κώτσης Αθανάσιος        8-7-1915        33         όχι          Athinai                    Πειραιεύς

32      Κώτσης Χρήστος           3-4-1912        25         όχι          Laura                      Πάτρα

33      Μαλκαζάς Γεώργιος      13-10-1912     25         ναι          San Giorgio              Νάπολη

34      Μαντζαβίνος Γεώργ.      16-9-1912       24         όχι          San Guglielmo          Νάπολη

35      Μαντζαβίνος Ευάγγ.      16-9-1912       29         όχι          San Guglielmo          Νάπολη

36      Μαντζώρος Αθανάσ.      30-7-1908       20         όχι          Moraitis                   Πάτρα

37      Μαντζώρος Σεραφείμ    30-5-1912       20         όχι          Macedonia               Πειραιεύς

38      Μέλιος Περικλής           13-8-1912       19         όχι          Martha Washngton     Πάτρα

39      Μηλιώτης Σωτήριος       28-4-1910       18         όχι          Patris                      Πειραιεύς

40      Μπαλάφα Κοραλία         13-5-1912       25         ναι          Themistocles            Πειραιεύς

41      Μπαλάφας Ευάγγελος   1-10-1916       16         όχι          Themistocles            Πειραιεύς

42      Μπαλάφας Θάνος          27-11-1913     16         όχι          Patris                      Πειραιεύς

43      Μπαλάφας Οδυσσεύς    13-5-1912       40         ναι          Themistocles            Πειραιεύς

44      Μπαλάφας Οδυσσεύς    16-3-1924       53         ναι          Byron                      Πειραιεύς

45      Νικολάου Νικόλαος       21-10-1910     32         ναι          Themistocles            Πειραιεύς

46      Παπαθανασίου Χρήσ.     13-3-1914       25         όχι          Thessaloniki             Πειραιεύς

47      Παπαϊωάννου Νικόλ.     16-9-1912       20         όχι          San Guglielmo          Νάπολη

48      Πάτας Νικόλαος            16-9-1912       28         όχι          San Guglielmo          Νάπολη

49      Πάτας Νικόλαος            17-4-1914       33         όχι          Madonna                 Νάπολη

50      Πιλάτος Βασίλειος         16-9-1912       24         όχι          San Guglielmo          Νάπολη

51      Πιλάτος Βασίλειος         4-3-1914        25         όχι          Kaiser Franz Josef I   Πάτρα

52      Πουναρόπουλος Νικ.     16-8-1912       22         όχι          Ivernia                    Πάτρα

53      Σαμαράς Απόστολος      25-7-1914       25         όχι          Saxonia                   Πάτρα

54      Σκορδάς Γεώργιος        14-10-1912     26         όχι          Chicago                   Χάβρη

55      Σκρέτης Δημήτριος       22-9-1912       24         όχι          Athinai                    Πειραιεύς

56      Σπανός Νικόλαος          13-9-1912       18         όχι          Saxonia                   Πάτρα

57      Στουρνάρας Κώστας      28-8-1912       25         όχι          Carpathia                 Πάτρα

58      Σωτηρίου Γεώργιος       18-12-1910     19         όχι          Themistocles            Πειραιεύς

59      Σωτηρίου Καλλιόπη       1-10-1916       40         ναι          Themistocles            Πειραιεύς

60      Σωτηρίου Λελούδα        23-8-1920       58         χήρα        Themistocles            Πειραιεύς

61      Σωτηρίου Παναγιούλα   1-10-1916       13         όχι          Themistocles            Πειραιεύς

62      Σωτηρίου Παναγιώτα     23-8-1920       22         όχι          Themistocles            Πειραιεύς

63      Τέλιος Νικόλαος           18-8-1910       26         όχι          Columbia                 Πάτρα

64      Τζώτας Κωνσταντίν.       27-11-1913     46         ναι          Patris                      Πειραιεύς

65      Τσάπαλης Αθανάσιος     18-3-1910       27         όχι          Patris                      Πειραιεύς

66      Τσάπαλης Κωνσταντ.     16-9-1912       23         όχι          San Guglielmo          Νάπολη

67      Τσάπαλης Στάμος         17-4-1914       30         όχι          Madonna                 Νάπολη

68      Τσάπαλης Σταύρος        18-3-1910       26         όχι          Patris                      Πειραιεύς

69      Τσικλής Γεώργιος         23-8-1912       20         όχι          Themistocles            Πειραιεύς

70      Τσικόπουλος Νικόλ.      4-3-1914        32         ναι          Kaiser Franz Josef I   Πάτρα

71      Τσοπανάκης Νικόλ.       18-8-1910       26         όχι          Columbia                 Πάτρα

72      Τσοπανάκος Νικόλ.       17-4-1914       30         όχι          Madonna                 Νάπολη

73      Τσούτσος Εμμανουήλ    6-10-1912       35         όχι          Ivernia                    Πάτρα

74      Φαφούτης Κωνσταντ.    28-4-1910       38         ναι          Patris                      Πειραιεύς

75      Χόνδρος Παναγιώτης     3-6-1911        27         όχι          Patris                      Πειραιεύς

76      Χρήστου Χρήστος         6-12-1907       25         όχι          Laura                      Πάτρα

6. Χρονικό της μετανάστευσης

Α. Οι πρωτοπόροι – Η δειλή αρχή στα έτη 1907-1909

   Η αρχή έγινε στο έτος 1907 με δύο μεμονωμένες αναχωρήσεις. Πιο συγκεκριμένα :

   Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από τον Παν. Καμινάρη. Από το λιμάνι της Πάτρας στο τέλος του Οκτωβρίου, αναχώρησε με το πλοίο “Francesca” και στις 17 Νοεμβρίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 25 ετών. Δήλωσε εργάτης. Στην Αταλάντη είχε τον αδελφό του Κωνσταντίνο. Με 20 $ για τα πρώτα του έξοδα αναζητούσε δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο ξάδερφός του Δ. Γκούβας.

   Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από το Χρήστο Χρήστου. Στις 19 Νοεμβρίου, από το λιμάνι της Πάτρας ταξίδεψε με το πλοίο “Laura” και στις 6 Δεκεμβρίου αφίχθηκε στις ΗΠΑ. Ήταν τότε 25 ετών. Ο πατέρας του Α. Χρήστου ήταν στην Αταλάντη. Με 15 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, κοντά στο φίλο του Δημήτριο Γκούβα.

   Στο έτος 1908 έγινε μία μόνο μεμονωμένη αναχώρηση από τον Αθανάσιος Μαντζώρο (Mantsoros). Στις 11 Ιουλίου, από το λιμάνι της Πάτρας, επιβιβάστηκε στο πλοίο “Moraitis” και στις 30 Ιουλίου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 20 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Γεώργιος. Αναζητούσε δουλειά εργάτη, με 26 $ για τα πρώτα έξοδα, στο Πίτσμπουργκ της Πενσυλβάνια, κοντά στο αδελφό του Χρήστο Μαντζώρο.

   Στο έτος 1909 έγινε μία μόνο μεμονωμένη αναχώρηση από το Σπυρίδωνα Δημόπουλο. Από το λιμάνι της Πάτρας, στις 6 Δεκεμβρίου έφυγε με το πλοίο “Martha Washington” και στις 21 Δεκεμβρίου “πάτησε πόδι” στην Αμερική. Ήταν 23 ετών. Δήλωσε εργάτης. Η μητέρα του στην Αταλάντη λεγόταν Αλτάνα. Με 25 $ στην τσέπη έψαχνε για δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Γ. Μαυρουδής.

Β. Σημαντική αύξηση του μεταναστευτικού ρεύματος στο 1910

   Στη διάρκεια του έτους έγιναν 8 ταξίδια (6 ομαδικά και 2 από μεμονωμένους) προς την Αμερική. Συνολικά έφυγαν 17 άνθρωποι της Αταλάντης. Αναλυτικά έχουμε :

   Η πρώτη ομαδική άφιξη στο 1910 έγινε από δύο αδέλφια, τους  Αθανάσιο και Ειρήνη Βέλτσου. Στις 6 Δεκεμβρίου 1909, από το λιμάνι του Πειραιά, επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Themistocles” και στις 4 Ιανουαρίου 1910 αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Γνωρίζουμε επιπλέον ότι :

·         Ο Αθανάσιος Βέλτσος ήταν 20 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Ιωάννης. Ως εργάτης, με 25 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά στο Χάβερχιλ της Μασαχουσέτης, κοντά στο θείο του Στέργιο Βέλτσο.

·         Η  Ειρήνη Βέλτσου ήταν 18 ετών. Ο πατέρας της λεγόταν Ιωάννης. Δήλωσε οικιακά. Τελικός προορισμός της (με 25 $ μαζί της) ήταν το Χάβερχιλ της Μασαχουσέτης, όπου ήταν ο θείος της Στέργιος Βέλτσος.

   Η δεύτερη ομαδική άφιξη στο 1910 αριθμούσε τρία άτομα, τους : Αρ. Θεοφανόπουλο, Αθ. Τσάπαλη και Στ. Τσάπαλη. Στις 28 Φεβρουαρίου, από το λιμάνι του Πειραιά, αναχώρησαν με το ελληνόκτητο πλοίο “Patris” και στις 18 Μαρτίου αφίχθησαν στις ΗΠΑ. Το αρχειακό υλικό μας πληροφορεί ακόμη ότι :

·         Ο Αριστείδης Θεοφανόπουλος ήταν 26 ετών. Στην Αταλάντη είχε τον αδελφό του Αθανάσιο. Με 40 $ για τα πρώτα του έξοδα, αναζητούσε δουλειά στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, όπου ήταν ο φίλος του Γεώργιος Σωτηρίου.

·         Ο Αθανάσιος Τσάπαλης ήταν 27 ετών. Ο πατέρας του στην Αταλάντη λεγόταν Ιωάννης. Ως εργάτης, με 40 $ στην τσέπη, έψαχνε για δουλειά στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, όπου ήταν ο φίλος του Γεώργιος Σωτηρίου.

·         Ο Σταύρος Τσάπαλης ήταν 26 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Δημήτριος. Τελικός προορισμός του, με 30 $ στην τσέπη, για δουλειά εργάτη ήταν η Νέα Υόρκη, κοντά στο φίλο Γεώργιο Σωτηρίου.

Ατμόπλοιο Πατρίς (Patris)

   Η τρίτη ομαδική άφιξη στο 1910 ήταν τετραμελής και συγκροτήθηκε από τους : Κων. Αντεριώτη, Γεώρ. Βλάση, Σωτ. Μηλιώτη και Κων. Φαφούτη. Στις 12 Απριλίου, από το λιμάνι του Πειραιά, επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Patris” και στις 28 Απριλίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Τα διαθέσιμα στοιχεία του αρχείου μας αναφέρουν επίσης ότι :

·         Ο Κωνσταντίνος Αντεριώτης ήταν 28 ετών. Η μητέρα του στην Αταλάντη λεγόταν Παγώνα. Ως εργάτης, με 25 $ για τα πρώτα έξοδα, πήγαινε για δουλειά στο Χάβερχιλ της Μασαχουσέτης, κοντά στον ξάδερφό του Γεώργιο Μωραΐτη[18].

·         Ο Γεώργιος Βλάσης ήταν 38 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του λεγόταν Αλεξάνδρα. Με 25 $ μαζί του αναζητούσε δουλειά εργάτη στο Χάβερχιλ της Μασαχουσέτης, όπου είχε τον ανεψιό του Τζέιμς Γιώτα.

·         Ο Σωτήριος Μηλιώτης ήταν 18 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Χρήστος. Προορισμός του, με 25 $ στην τσέπη, για δουλειά εργάτη ήταν το Χάβερχιλ της Μασαχουσέτης, κοντά στον ξάδερφό του Τζέιμς Γιώτα.

·         Ο Κωνσταντίνος Φαφούτης ήταν 38 ετών και παντρεμένος. Δήλωσε εργάτης. Η γυναίκα του στην Αταλάντη λεγόταν Γεωργούλα. Με 25 $ μαζί του έψαχνε για δουλειά στο Χάβερχιλ της Μασαχουσέτης, όπου είχε τον ανεψιό του Ζαφείρη Ματθαίου.

   Η τέταρτη ομαδική άφιξη στο 1910 έγινε από δύο άτομα, τους Νικ. Τέλιο και Νικ. Τσοπανάκη. Την 1η Αυγούστου, από το λιμάνι της Πάτρας, αναχώρησαν με το πλοίο “Columbia” Και στις 18 Αυγούστου έφτασαν στην Αμερική. Γνωρίζουμε ακόμη γι’ αυτούς ότι :

·         Ο Νικόλαος Τέλιος ήταν 26 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Γεώργιος. Ως εργάτης, με 18 $ για τα πρώτα του έξοδα, πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Γ. Σωτηρίου.

·         Ο Νικόλαος Τσοπανάκης (Tsopanakis) ήταν 26 ετών. Στην Αταλάντη ήταν ο πατέρας του Δημήτριος. Αναζητούσε δουλειά εργάτη, με 25 $ στην τσέπη, στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Γ. Σωτηρίου.

Ατμόπλοιο “Columbia”  (Photo: Andreas Hernandez Collection)

   Η πέμπτη ομαδική άφιξη στο 1910 περιλάμβανε δύο άτομα, τα αδέρφια Αλέξ. και Ανδρ. Ανδρούτσο. Στις 4 Αυγούστου, από το λιμάνι του Πειραιά ταξίδεψαν με το πλοίο “Themistocles” και στις 26 Αυγούστου “πάτησαν πόδι” στην Αμερική. Επιπλέον στοιχεία μας πληροφορούν ότι :

·         Ο Αλέξανδρος Ανδρούτσος ήταν 12 ετών. Γράφτηκε ως μαθητής. Στην Αταλάντη είχε το θείο του Σπύρο Ανδρούτσο. Προορισμός του η Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο πατέρας του Ιωάννης Ανδρούτσος.

·         Ο Ανδρέας Ανδρούτσος ήταν 11 ετών. Κι αυτός γράφτηκε ως μαθητής. Δήλωσε ως συγγενή του στην Αταλάντη το θείο του Σπύρο Ανδρούτσο. Πήγαινε στη Νέα Υόρκη για να συναντήσει τον πατέρα του Ιωάννη Ανδρούτσο.

   Η πέμπτη ομαδική άφιξη στο 1910 συγκροτήθηκε από δύο άτομα, τους Λουκ. Καρέντη και Νικ. Νικολάου. Στις αρχές Οκτωβρίου, από το λιμάνι του Πειραιά, αναχώρησαν με το πλοίο “Themistocles” και στις 21 Οκτωβρίου έφτασαν στις ΗΠΑ. Γνωρίζουμε επιπλέον ότι :

·         Ο Λουκάς Κορέντης (ή Κουρέντης) ήταν 35 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στην Αταλάντη λεγόταν Ξανθούλα. Ως εργάτης, με 25 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη, κοντά στον αδελφό του Γεώργιο Κουρέντη.

·         Ο Νικόλαος Νικολάου ήταν 32 ετών και παντρεμένος. Η  γυναίκα του λεγόταν Κωνσταντίνα. Με 25 $ στην τσέπη, έψαχνε για δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, όπου είχε το φίλο του Γεώργιο Κουρέντη.

   Η πρώτη μεμονωμένη άφιξη στο 1910 έγινε από το Βασίλειο Κόντο. Από το λιμάνι του Πειραιά, στις3 Νοεμβρίου έφυγε με το πλοίο “Patris” και στις 23 Νοεμβρίου “πάτησε πόδι” στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 20 ετών. Δήλωσε έμπορος (merchant).  Προορισμός του, με 25 $ για τα πρώτα του έξοδα ήταν το Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, κοντά στον ξάδερφό του Γεώργιο Σωτηρίου.

   Η δεύτερη μεμονωμένη άφιξη στο 1910 έγινε από το Γεώργιο Σωτηρίου. Στις 24 Νοεμβρίου, από το λιμάνι του Πειραιά, αναχώρησε με το πλοίο “Themistocles” και στις 18 Δεκεμβρίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 19 ετών. Στην Αταλάντη Λοκρίδος είχε τον πατέρα του Σωτήριο Σωτηρίου. Με 24 $ μαζί του αναζητούσε δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο ξάδερφός του Γεώργιος Σωτηρίου.

Γ. Μία αναχώρηση στο 1911

   Στη διάρκεια του έτους έγινε μόνο μία μεμονωμένη αναχώρηση από τον Παναγιώτη Χόνδρο. Από το λιμάνι του Πειραιά επιβιβάστηκε στο πλοίο “Patris” και στις 3 Ιουνίου 1911 αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 27 ετών. Ελλείπουν άλλα στοιχεία.

Δ. Κορύφωση της μετανάστευσης στο 1912

   Στη διάρκεια του έτους έγιναν 15 ταξίδια (10 ομαδικά και 5 από μεμονωμένους). Συνολικά έφυγαν 33 άνθρωποι της Αταλάντης. Αναλυτικά και πιο συγκεκριμένα έχουμε :

   Η πρώτη ομαδική αναχώρηση στο 1912 έγινε από δύο άτομα, τους Μαν. Βάγια και Χρ. Κώτση. Στις 18 Μαρτίου, από το λιμάνι της Πάτρας έφυγαν με το πλοίο “Laura” και στις 3 Απριλίου έφτασαν στην Αμερική. Επιπλέον στοιχεία μας γνωρίζουν ότι :

·         Ο Εμμανουήλ Βάγιας (Manouel Vayas) ήταν 27 ετών. Δήλωσε εργάτης σε φάρμα. Η μητέρα του στην Αταλάντη λεγόταν Βασιλική. Προορισμός του με 25 $ στην τσέπη ήταν η Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Γ. Κουρέντης.

·         Ο Χρήστος Κώτσης (Christos Cotsas) ήταν 25 ετών. Στην Αταλάντη είχε τον πατέρα του. Με 25 $ μαζί του έψαχνε για δουλειά εργάτη σε φάρμα στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Γ. Κουρέντης.

Ατμόπλοιο Laura (Photo: Peabody Essex Museum)

   Η δεύτερη ομαδική αναχώρηση στο 1912 έγινε από δύο άτομα, τα αδέρφια Κωνσταντίνο & Φωτεινή Βέλτσου. Στις 18 Απριλίου, από το λιμάνι του Πειραιά ταξίδεψαν με το πλοίο “Patris” και στις 6 Μαΐου αφίχθηκαν στο λιμάνι της Νέα Υόρκης. Το αρχειακό υλικό μας αναφέρει ότι :

·         Ο Κωνσταντίνος Βέλτσος ήταν 19 ετών. Στην Αταλάντη ήταν ο θείος του Κωνσταντίνος. Ως εργάτης, με 25 $ στην τσέπη, έψαχνε για δουλειά στο Χάβερχιλ της Μασαχουσέτης, όπου ήταν ο κουνιάδος του Δημ Κουκουβίτης.

·         Η Φωτεινή Βέλτσου ήταν 24 ετών. Ανέφερε ως συγγενή της στην Αταλάντη το θείο της Κωνσταντίνο. Προορισμός της (με 25 $) ήταν το Χάβερχιλ της Μασαχουσέτης, όπου ήταν ο κουνιάδος της Δημ Κουκουβίτης.

   Η τρίτη ομαδική αναχώρηση στο 1912 έγινε από δύο άτομα, το έγγαμο ζεύγος Οδυσσέα και Κοραλίας Μπαλάφα. Στις 22 Απριλίου, από το λιμάνι του Πειραιά αναχώρησαν με το πλοίο “Themistocles” και στις 13 Μαΐου “πάτησαν πόδι” στην Αμερική. Γνωρίζουμε επίσης ότι :

·         Ο Οδυσσεύς Μπαλάφας ήταν 40 ετών και παντρεμένος. Στην πατρίδα είχε τον αδελφό του Βασίλειο. Ως εργάτης, με 30 $ για τα πρώτα έξοδα του ζεύγους, πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Σταμάτης Νικολάου.

·         Η Κοραλία Μπαλάφα ήταν 25 ετών, γυναίκα του Οδυσσέα. Δήλωσε “οικιακά” και συνόδευε το σύζυγό της στη Νέα Υόρκη.

   Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1912 έγινε από το Σεραφείμ Μαντζώρο (Mantziros). Στις 14 Μαΐου, από το λιμάνι του Πειραιά, έφυγε με το πλοίο “Macedonia” και στις 30 Μαΐου αφίχθηκε στις ΗΠΑ. Ήταν τότε 20 ετών. Δήλωσε αγρότης-κτηματίας (farmer). Στην Αταλάντη είχε τη μητέρα του Αθανασία. Με 25 $ για τα πρώτα του έξοδα πήγαινε για δουλειά στο Πίτσμπουργκ της Πενσυλβάνια, κοντά στον αδελφό του Αθανάσιο.

   Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1912 έγινε από τον Περικλή Μέλιο. Στις 29 Ιουλίου, από το λιμάνι της Πάτρας επιβιβάστηκε στο πλοίο “Martha Washington” και στις 13 Αυγούστου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης;. Ήταν τότε 19 ετών. Δήλωσε αγρότης-κτηματίας. Η μητέρα του λεγόταν Μαριγώ. Προορισμός του (με 27 $) για δουλειά ήταν το Μάντσεστερ του Νιού Χαμσάιρ, κοντά στο θείο του Ιωάννη Κατσάκο[19].

Ατμόπλοιο “Martha Washington”  (Photo: Richard Faber Collection)

   Η τέταρτη ομαδική αναχώρηση στο 1912 έγινε από διμελή ομάδα, που περιλάμβανε τους Μαν. Γεωργουσόπουλο και Νικ. Πουναρόπουλο. Στις 28 Ιουλίου, από το λιμάνι της Πάτρας, ταξίδεψαν με το πλοίο “Ivernia” και στις 16 Αυγούστου έφτασαν στην Αμερική. Ξέρουμε επίσης ότι :

·         Ο Εμμανουήλ Γεωργουσόπουλος ήταν 25 ετών και αναλφάβητος. Στην Αταλάντη είχε τον αδερφό του Ιωάννη. Ως εργάτης, με 26 $ για τα πρώτα έξοδα, πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Α. Ποτήρης.

·         Ο Νικόλαος Πουρναρόπουλος ήταν 22 ετών. Ο πατέρας του στην Αταλάντη λεγόταν Αναστάσιος. Με 36 $ μαζί του, αναζητούσε δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Γ. Θωμάς.

   Η πέμπτη ομαδική αναχώρηση στο 1912 αριθμούσε τρία άτομα, τους Αλ. Αβραάμ, Νικ. Γραμμένο και Γεώρ. Τσικλή. Στις 3 Αυγούστου, από το λιμάνι του Πειραιά έφυγαν με το πλοίο “Themistocles” και στις 23 Αυγούστου “πάτησαν πόδι” στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Το αρχειακό υλικό μας αναφέρει ακόμη ότι :

·         Ο Αλέξανδρος Αβραάμ ήταν 26 ετών. Δήλωσε υπάλληλος-γραμματέας (clerk). Στην Αταλάντη ήταν η μητέρα του Χρυσούλα. Τελικός προορισμός του (με 25 $) ήταν η Νέα Υόρκη, κοντά στο φίλο του Αθαν. Τσούτσο.

·         Ο Νικόλαος Γραμμένος ήταν 27 ετών. Η μητέρα του λεγόταν Τριανταφυλλιά. Ως εργάτης, με 11 $ στην τσέπη, έψαχνε για δουλειά στο Νιου Μπρουνσβάικ (Brunswick) του Νιού Τζέρσεϋ, όπου ήταν ο φίλος του Ιωάννης Σκουρλάς.

·         Ο Γεώργιος Τσικλής ήταν 20 ετών. Δήλωσε αγρότης-καλλιεργητής (cultivator). Στην Αταλάντη είχε το θείο του Αθανάσιο Μήλιο. Με 22 $ μαζί του πήγαινε στην πόλη Βάντεργκριφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, κοντά στο συγγενή του Κώστα Καρσίτσα.

   Η έκτη ομαδική αναχώρηση στο 1912 ήταν τριμελής και τη συγκρότησαν οι Παν. Δημητρίου, Ιωάν. Κουτρούμπας και Κώσ. Στουρνάρας. Το ταξίδι έγινε τμηματικά. Από την Ελλάδα πήγαν με πλοίο στο λιμάνι του Φιούμε (ή Ριγιέκα) στις Δαλματικές ακτές. Ο Κ. Στουρνάρας επιβιβάστηκε στο λιμάνι της Πάτρας, ενώ οι άλλοι δύο μετανάστες επιβιβάστηκαν από το λιμάνι του Φιούμε στο πλοίο “Carpathia” και στις 28 Αυγούστου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Λίγα στοιχεία των μεταναστών αυτών δίνονται δυστυχώς :

·         Ο Παναγιώτης Δημητρίου ήταν 30 ετών.

·         Ο Ιωάννης Κουτρούμπας ήταν 20 ετών.

·         Ο Κώστας Στουρνάρας ήταν 25 ετών. Στην Αταλάντη είχε τον αδερφό του Περικλή. Τελικός προορισμός του, με 25 $ μαζί του, για δουλειά εργάτη ήταν η Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Π. Καλλής.

Ατμόπλοιο “Carpathia”  (Photo: Richard Faber Collection)

   Η έβδομη ομαδική αναχώρηση στο 1912 έγινε από δύο άτομα, τους Ευάγ. Κόκκαλη και Μιχ. Κόντο. Στις 22 Αυγούστου, από το λιμάνι του Πειραιά ταξίδεψαν με το πλοίο “Patris” και στις 8 Σεπτεμβρίου “πάτησαν πόδι” στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Επιπλέον στοιχεία του αρχείου μας πληροφορούν ότι :

·         Ο Ευάγγελος Κόκκαλης ήταν 30 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του λεγόταν Καλλιόπη. Αναζητούσε δουλειά εργάτη, με 25 $ στην τσέπη, στην πόλη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Μίνως Θεοδοσίου.

·         Ο Μιχαήλ Κόντος ήταν 20 ετών. Ο πατέρας του στην Αταλάντη λεγόταν Κωνσταντίνος. Ως εργάτης, με 25 $ για τα πρώτα του έξοδα, έψαχνε για δουλειά στην πόλη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου είχε το φίλο του Ιωάννη Μιχαλόπουλο.

   Η τρίτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1912 έγινε από το Νικόλαο Σπανό. Στις 26 Αυγούστου, από το λιμάνι της Πάτρας επιβιβάστηκε στο πλοίο “Saxonia” και στις 13 Σεπτεμβρίου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 18 ετών. Τον πατέρα του στην Αταλάντη έλεγαν Χρήστο. Με 25 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά εργάτη στην πόλη Βάντεργκριφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Αθανάσιος Σπανός.

   Η όγδοη ομαδική αναχώρηση στο 1912 ήταν η πολυαριθμότερη στην μεταναστευτική ιστορία της Αταλάντης. Είχε 7 άτομα και τη συγκρότησαν οι : Δημ. Θεοφανόπουλος, Γεώρ. Μαντζαβίνος, Ευάγ. Μαντζαβίνος, Νικ. Παπαϊωάννου, Νικ. Πάτας, Βασ. Πιλάτος και Κων. Τσάπαλης. Από την Ελλάδα ταξίδεψαν πρώτα με πλοίο στην Ιταλία. Από το λιμάνι της Νάπολης, στις 4 Σεπτεμβρίου έφυγαν με το πλοίο “San Guglielmo” και στις 16 Σεπτεμβρίου έφτασαν στην Αμερική. Γνωρίζουμε επίσης ότι :

Πλοίο “San Guglielmo”  (Photo: Maurizio Eliseo Collection)

·         Ο Δημήτριος Θεοφανόπουλος ήταν τότε 21 ετών. Στην Αταλάντη είχε τη μητέρα του Γαρυφαλλιά. Προορισμός του (με 24 $ στην τσέπη) για δουλειά εργάτη ήταν η Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Γεώργιος Σωτηρίου.

·         Ο Γεώργιος Μαντζαβίνος ήταν 24 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Δημήτριος. Αναζητούσε δουλειά εργάτη (με 25 $ μαζί του) στην πόλη Βάντεργκρίφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Εμμανουήλ Βάγιας.

·         Ο Ευάγγελος Μαντζαβίνος ήταν 29 ετών. Στην Αταλάντη είχε τη μητέρα του Λουΐζα. Προορισμός του, με 25 $ για τα πρώτα του έξοδα, δηλώνοντας εργάτης ήταν η πόλη Βάντεργκρίφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Εμμανουήλ Βάιος.

·         Ο Νικόλαος Παπαϊωάννου ήταν 20 ετών. Ήταν εργάτης. Η μητέρα του λεγόταν Γαρυφαλιά. Πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη (με 25 $ στην τσέπη) κοντά στο φίλο του Γιώργο Σωτηρίου.

·         Ο Νικόλαος Πάτας ήταν 28 ετών. Στην πατρίδα είχε τη μητέρα του Γιαννούλα. Αναζητούσε δουλειά εργάτη, με 25 $ μαζί του, στην πόλη Βάντεργκρίφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Αγγελής …… (δυσανάγνωστο επώνυμο).

·         Ο Βασίλειος Πιλάτος ήταν 24 ετών. Στην Αταλάντη είχε τον αδελφό του Αργύρη. Με 35 $ για τα πρώτα έξοδα, έψαχνε για δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, κοντά στο φίλο του Γεώργιο Σωτηρίου.

·         Ο Κωνσταντίνος Τσάπαλης ήταν 23 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Γεώργιος. Ως εργάτης, με 23 $ στην τσέπη, κατευθυνόταν στην πόλη Βάντεργκρίφτ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Νικόλαος Τέλιος.

   Η ένατη ομαδική αναχώρηση στο 1912 έγινε από τριμελή ομάδα, που απαρτίστηκε από τους : Κωνστ. Δημητρίου, Απ. Δράμαλη και Δημ. Σκρέτη. Από το λιμάνι του Πειραιά, την 1η Σεπτεμβρίου επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Athinai” και στις 22 Σεπτεμβρίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της νέα Υόρκης. Τα διαθέσιμα στοιχεία του αρχείου μας γνωρίζουν ότι :

·         Ο Κωνσταντίνος Δημητρίου ήταν 22 ετών. Η μητέρα του λεγόταν Μαρία. Ως εργάτης, με 25 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά στο Χάβερχιλ της Μασαχουσέτης, όπου ήταν ο στενός συγγενής του Ανέστης Παπαϊωάννου.

·         Ο Απόστολος Δράμαλης ήταν 20 ετών. Ήταν εργάτης. Η μητέρα του στην Αταλάντη λεγόταν Πάτρα. Προορισμός του (με 22 $) ήταν η πόλη Βαντεργκρίφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Εμμανουήλ Βάγιας.

·         Ο Δημήτριος Σκρέτης ήταν 24 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Κώστας. Πήγαινε για δουλειά εργάτη (με 22 $ για τα πρώτα του έξοδα) στην πόλη Βαντεργκρίφτ Νικόλαος Τέλιος.

Ατμόπλοιο “Athinai” (1910)

   Η τέταρτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1912 έγινε από τον Εμμανουήλ Τσούτσο. Στις 17 Σεπτεμβρίου, από το λιμάνι της Πάτρας ταξίδεψε με το πλοίο “Ivernia” και στις 6 Οκτωβρίου αφίχθηκε στις ΗΠΑ. Ήταν τότε 35 ετών. Δήλωσε ξενοδόχος (hotel keeper). Ο πατέρας του λεγόταν Σπύρος. Προορισμός του με 25 $ στην τσέπη, για δουλειά ήταν η Νέα Υόρκη, κοντά στον αδελφό του Αθανάσιο Τσούτσο.

   Η δέκατη (και τελευταία) ομαδική αναχώρηση στο 1912 έγινε από δύο άτομα, τους Γεώρ. Γιαβάρα και Γεώρ. Μαλκαζά. Το ταξίδι τους έγινε τμηματικά. Από την Ελλάδα πήγαν με πλοίο στην Ιταλία. Από το λιμάνι της Νάπολης, στις 22 Σεπτεμβρίου αναχώρησαν με το πλοίο “San Giorgio” και στις 13 Οκτωβρίου έφτασαν στην Αμερική. Επιπλέον πληροφορίες μας αναφέρουν ότι :

·         Ο Γεώργιος Γιαβάρας ήταν 19 ετών. Τον πατέρα του έλεγαν Κωνσταντίνο. Αναζητούσε δουλειά εργάτη,  με 29 $ μαζί του, στην πόλη Μπρίτζπορτ (Bridgeport) του Κονέκτικατ, όπου ήταν ο ξάδερφός του Αριστείδης Παύλου.

·         Ο Γεώργιος Μαλκαζάς ήταν 25 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Η γυναίκα του λεγόταν Βασίλω. Με 29 $ στην τσέπη έψαχνε για δουλειά εργάτη στο Μπρίτζπορτ (Bridgeport) του Κονέκτικατ, όπου ήταν ο ξάδερφός του Αριστείδης Παύλου.

   Η πέμπτη (και τελευταία) μεμονωμένη αναχώρηση στο 1912 έγινε από το Γεώργιο Σκορδά. Από την Ελλάδα με πλοίο έφτασε στη Γαλλία. Στις 5 Οκτωβρίου, από το λιμάνι της Χάβρης έφυγε με το πλοίο “Chicago” και στις 14 Οκτωβρίου “πάτησε πόδι” στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 26 ετών. Στην Αταλάντη είχε τον αδελφό του Γιάννη. Προορισμός του για δουλειά εργάτη (με 25 $ μαζί του) ήταν η πόλη Βαντεργκριφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ένας συγγενής του.

Πλοίο “Chicago”, Photo: Frank Pichardo Collection

Ε. Ελαχιστοποίηση της μετανάστευσης στο 1913

   Οι Βαλκανικοί πόλεμοι του 1912-13 ανέκοψαν τη μετανάστευση και αντέστρεψαν το ρεύμα, με την επιστροφή όσων πήγαν στο στρατό. Μόνο όσοι ήταν κάτω των 20 ετών και οι μεσήλικες μπορούσαν να φύγουν. Τον Ιούλιο του 1913 έληξε ο Β’  Βαλκανικός Πόλεμος και ακολούθησε η αποστράτευση. Οι σκληροί αγώνες, με αρκετούς νεκρούς στις ελληνικές οικογένειες δεν επέτρεπαν να φύγουν πάλι αμέσως οι μετανάστες.

   Έτσι, στη διάρκεια του έτους έγιναν μόνο 2 ταξίδια (1 ομαδικό και 1 μεμονωμένα). Συνολικά έφυγαν 3 άνθρωποι της Αταλάντης. Αναλυτικά :

   Η μεμονωμένη αναχώρηση στο 1913 έγινε από το Βασίλειο Κωνσταντίνου. Στις 31 Μαρτίου, από το λιμάνι της Πάτρας, ταξίδεψε με το πλοίο “Oceania” και στις 18 Απριλίου αφίχθηκε στις ΗΠΑ. Ήταν τότε 18 ετών. Δήλωσε αγρότης-κτηματίας (farmer). Ο πατέρας του λεγόταν Γεώργιος. Πήγαινε για δουλειά (με 20 $ για τα πρώτα του έξοδα) στην πόλη Βαντεργκριφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, κοντά στο θείο του Δ. Κλωτσοτίρα.

   Η ομαδική αναχώρηση στο 1913 έγινε από δύο άτομα, τους Θάν. Μπαλάφα και Κων. Τζώτα. Από το λιμάνι του Πειραιά, στις 7 Νοεμβρίου έφυγαν με το ελληνόκτητο πλοίο “Patris” και στις 27 Νοεμβρίου έφτασαν στην Αμερική. Για τους μετανάστες αυτούς ξέρουμε επίσης ότι :

·         Ο Θάνος Μπαλάφας ήταν μόλις 16 ετών. Δήλωσε εργάτης. Τον πατέρα του στην Αταλάντη έλεγαν Βασίλειο. Αναζητούσε δουλειά εργάτη (με 25 $ στην τσέπη) στη Νέα Υόρκη, κοντά στο θείο του Οδυσσέα Μπαλάφα.

·         Ο Κωνσταντίνος Τζώτας (Tzotas) ήταν 46 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του λεγόταν Μαριγώ. Με 25 $ μαζί του έψαχνε για δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, όπου είχε τον ξάδερφό του Οδυσσέα Μπαλάφα.

Ε. Αναζωπύρωση της μετανάστευσης στο 1914

   Μετά τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13 ανακάμπτει η μετανάστευση και επιστρέφουν όσοι  είχαν γυρίσει για να υπηρετήσουν την πατρίδα, αλλά και φεύγουν άλλοι για πρώτη φορά. Έτσι, στη διάρκεια του έτους 1914 έγιναν 5 μεταναστευτικά ταξίδια (3 ομαδικά και 2 από μεμονωμένους). Συνολικά έφυγαν 10 άνθρωποι της Αταλάντης . Πιο συγκεκριμένα έχουμε :

   Η πρώτη ομαδική αναχώρηση στο 1914 έγινε από δύο άτομα, τους Βασ. Πιλάτο και Νικ. Τσικόπουλο. Στις 16 Φεβρουαρίου, από το λιμάνι της Πάτρας, ταξίδεψαν με το πλοίο “Kaiser Franz Josef I” και στις 4 Μαρτίου έφτασαν στην Αμερική. Το αρχειακό υλικό μας γνωρίζει επίσης ότι :

·         Ο Βασίλειος Πιλάτος ήταν 25 ετών. Στην Αταλάντη είχε τον αδελφό του Αργύρη. Ο τελικός προορισμός του (με 40 $ στην τσέπη) για δουλειά εργάτη ήταν η Νέα Υόρκη, κοντά στο φίλο του Οδυσσέα Μπαλάφα. Αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι του Βασιλείου Πιλάτου στην Αμερική. Είχε ξανάρθει την περίοδο 1911-12 και εργάστηκε πάλι στη Νέα Υόρκη.

·         Ο Νικόλαος Τσικόπουλος ήταν 32 ετών και παντρεμένος. Η μητέρα του στην Αταλάντη λεγόταν Κωνσταντίνα. Ως εργάτης, με 65 $ μαζί του, αναζητούσε δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Οδυσσέας Μπαλάφας.

Ατμόπλοιο “Kaiser Franz Josef I”  (Photo: Richard Faber Collection)

   Η δεύτερη ομαδική αναχώρηση στο 1914 έγινε από διμελή ομάδα, που αποτελούσαν οι Κων. Καμινάρης και Χρ. Παπαθανασίου. Στις 16 Φεβρουαρίου από το λιμάνι του Πειραιά, έφυγαν με το ελληνόκτητο πλοίο “Thessaloniki” και στις 13 Μαρτίου “πάτησαν πόδι” στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ξέρουμε επιπλέον γι’ αυτούς ότι :

·         Ο Κωνσταντίνος Καμινάρης ήταν 26 ετών. Η μητέρα του στην Αταλάντη λεγόταν Ελένη. Με 25 $ για τα πρώτα έξοδα, έψαχνε για δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Γεώργιος Σωτηρίου.

·         Ο Χρήστος Παπαθανασίου ήταν 25 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Κωνσταντίνος. Τελικός προορισμός του (με 19 $ στην τσέπη) για δουλειά εργάτη ήταν η Νέα Υόρκη, κοντά στον ξάδερφό του Γεώργιο Σωτηρίου.

   Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1914 έγινε από το Γεώργιο Γκούρα. Στις 17 Μαρτίου, από το λιμάνι της Πάτρας αναχώρησε με το πλοίο “Laconia (1912)” και στις 2 Απριλίου αφίχθηκε στις ΗΠΑ. Ήταν τότε 33 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Αθανάσιος. Πήγαινε για δουλειά εργάτη (με 25 $ μαζί του) στην πόλη Βαντεργκρίφτ (Vandergrift) της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο φίλος του Κ. Τσάκαλος[20].

   Η τρίτη ομαδική αναχώρηση στο 1914 αριθμούσε 4 άτομα και περιλάμβανε τους : Αριστ. Θεοφανόπουλο, Νικ. Πάτα, Στάμ. Τσάπαλη και Νικ. Τσοπανάκη. Από την Ελλάδα πήγαν με πλοίο στην Ιταλία. Την 1η Απριλίου, από το ιταλικό λιμάνι της Νάπολης επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Madonna” και στις 17 Απριλίου αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Νέα Υόρκης. Το διαθέσιμο αρχειακό υλικό μας πληροφορεί επίσης ότι :

·         Ο Αριστείδης Θεοφανόπουλος ήταν 30 ετών. Στην Αταλάντη είχε τον αδελφό του Αθανάσιο. Ο προορισμός του, με 25 $ για τα πρώτα έξοδα, για δουλειά εργάτη ήταν το Πουέμπλο του Κολοράντο, όπου ήταν ο φίλος του Αντώνιος Πετσώνης. Είχε ξανάρθει στην Αμερική ο Αριστ. Θεοφανόπουλος την περίοδο 1910-12 και εργάστηκε πάλι στο Πουέμπλο.

·         Ο Νικόλαος Πάτας ήταν 33 ετών. Η μητέρα του λεγόταν Γιαννούλα. Με 40 $ μαζί του, πήγαινε για δουλειά εργάτη στο Φωλς Κρικ (Falls Crick) της Πενσυλβάνια, κοντά στο φίλο του Κώστα Τσάπαλη. Αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι του Νικ. Πάτα στις  ΗΠΑ, εφόσον πρωτοήρθε την περίοδο 1912-13 και εργάστηκε στην πόλη Βαντεργκρίφτ της Πενσυλβάνια.

·         Ο Στάμος Τσάπαλης ήταν 30 ετών. Ο πατέρας του στην Αταλάντη λεγόταν Δημήτριος. Ως εργάτης, με 25 $ στην τσέπη, αναζητούσε δουλειά στο Πουέμπλο του Κολοράντο, όπου είχε έναν φίλο. Είχε κάνει κι άλλο ταξίδι στην Αμερική ο Στάμος Τσάπαλης, την περίοδο 1910-12 και εργάστηκε πάλι στο Πουέμπλο.

·         Ο Νικόλαος Τσοπανάκος[21] (Tsopanakos) ήταν 30 ετών. Ο πατέρας του στην Αταλάντη λεγόταν Δημήτριος. Με 30 $, έψαχνε για δουλειά εργάτη στη Νέα Υόρκη, κοντά σε ξάδερφό του. Αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι του Νικ. Τσοπανάκου (-κη) στις ΗΠΑ. Είχε ξανάρθει την περίοδο 1910-11 και εργάστηκε στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης.

                              Photo: Andreas Hernandez Collection

   Η δεύτερη (και τελευταία) μεμονωμένη αναχώρηση στο 1914 έγινε από τον Απόστολο Σαμαρά. Στις 10 Ιουλίου, από το λιμάνι της Πάτρας ταξίδεψε με το πλοίο “Saxonia” και στις 25 Ιουλίου “πάτησε πόδι” στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 25 ετών. Δήλωσε εργάτης. Η μητέρα του λεγόταν Τριανταφυλλιά. Με 25 $ για τα έξοδα των πρώτων ημερών, πήγαινε για δουλειά στο Σαν Αντόνιο του Τέξας, όπου ήταν ο συγγενής του Αθαν. Γραμμένος.

Ζ. Ελάχιστοι μετανάστες στα έτη 1915 και 1916

   Στη διάρκεια του 1915 έγινε μόνο μία μεμονωμένη αναχώρηση από τον Αθανάσιο Κώτση. Στις 15 Ιουνίου 1915 από το λιμάνι του Πειραιά έφυγε με το πλοίο “Athinai” και στις 8 Ιουλίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 33 ετών. Ο πατέρας του λεγόταν Γεώργιος. Προορισμός του (με 25 μαζί του) για δουλειά εργάτη ήταν η Νέα Υόρκη, κοντά στο φίλο του Γεώργιο Σιδέρη.

   Στη διάρκεια του 1916 έγινε μόνο μία ομαδική αναχώρηση από τρία άτομα και περιλάμβανε τους: Ευάγ. Μπαλάφα, Καλ. Σωτηρίου και Παν. Σωτηρίου. Από το λιμάνι του Πειραιά, στις 7 Σεπτεμβρίου 1916 αναχώρησαν με το πλοίο “Themistocles” και την 1η Οκτωβρίου αφίχθησαν στις ΗΠΑ. Ξέρουμε ακόμη ότι :

·         Ο Ευάγγελος Μπαλάφας ήταν μόλις 16 ετών. Στην Αταλάντη ήταν ο πατέρας του Πέτρος. Με 25 $ στην τσέπη, πήγαινε για δουλειά εργάτη στη νέα Υόρκη, κοντά στο θείο του Οδυσσέα Μπαλάφα.

·         Η Καλλιόπη Σωτηρίου ήταν 40 ετών, αναλφάβητη και παντρεμένη. Στην Αταλάντη είχε το γιο της Βασίλειο. Με 10 $ μαζί της πήγαινε στη Νέα Υόρκη για να συναντήσει το γιο της Γεώργιο Σωτηρίου.

·         Η Παναγιούλα Σωτηρίου ήταν 13 ετών (κόρη της Καλλιόπης). Πήγαινε στη Νέα Υόρκη για να συναντήσει τον αδελφό της Γεώργιο Σωτηρίου.

Η. Μεταναστευτικός επίλογος στα έτη 1920 και 1924

   Στη διάρκεια του έτους 1920 έγιναν 2 ταξίδια (1 ομαδικό και 1 από μεμονωμένο) προς την Αμερική. Συνολικά έφυγαν 3 άτομα της Αταλάντης. Πιο αναλυτικά έχουμε :

  Η ομαδική αναχώρηση στο 1920 έγινε από δύο άτομα, τις Λελ. και Παν. Σωτηρίου. Στις 5 Αυγούστου, από το λιμάνι του Πειραιά επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Themistocles” και στις 23 Αυγούστου έφτασαν στην Αμερική. Το αρχειακό υλικό μας αναφέρει επίσης ότι :

·         Η Λελούδα Σωτηρίου ήταν 58 ετών, αναλφάβητη και χώρα. Στην Αταλάντη ήταν ο αδελφός της Κωνσταντίνος. Με 40 $ μαζί της πήγαινε στη Νέα Υόρκη για να συναντήσει το γιο της Γεώργιο Σωτηρίου.

·         Η Παναγιώτα Σωτηρίου ήταν 22 ετών και αναλφάβητη (κόρη της Λελούδας). Προορισμός της ήταν η Νέα Υόρκη για να συναντήσει τον αδελφό της Γεώργιο Σωτηρίου.

   Η μεμονωμένη αναχώρηση στο 1920 έγινε από το Δημήτριο Δημητρίου. Στις 4 Δεκεμβρίου, από το λιμάνι του Πειραιά, ταξίδεψε με το πλοίο “Patris” και στις 27 Δεκεμβρίου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν τότε 37 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στην Αταλάντη λεγόταν Κωνσταντίνα. Με 37 $ για τα πρώτα του έξοδα, πήγαινε για δουλειά εργάτη στην πόλη Άκρον του Οχάιο, όπου είχε το φίλο του Δημ. Πλατή.

Πλοίο “Byron”    (Photo: Richard Faber Collection)

   Μία μεμονωμένη αναχώρηση έγινε το 1924 από τον Οδυσσέα Μπαλάφα και ήταν ο επίλογος της μετανάστευσης της Αταλάντης την περίοδο που αναφερόμαστε. Στις 21 Φεβρουαρίου, από το λιμάνι του Πειραιά, έφυγε με το ελληνόκτητο πλοίο “Byron” και στις 16 Μαρτίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν 53 ετών και παντρεμένος. Δήλωσε ωρολογοποιός (clockmaker). Με 500 $ μαζί του πήγαινε στη Μέισον Σίτυ της Αϊόβα, όπου είχε τη γυναίκα του Κοραλία. Είχε ξανάρθει ο Οδυσσέας Μπαλάφας στην Αμερική την περίοδο 1912-1923 και εργάστηκε στη Νέα Υόρκη.

Αταλάντη (πανοραμική)

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Οι συνθήκες ζωής στα χρόνια εκείνα, ιδιαίτερα της αγροτιάς η οποία έδωσε και το μεγαλύτερο ποσοστό στον όγκο των μεταναστών, ήταν άσχημες.

[2] έτσι παρουσίαζαν την Αμερική  εκατοντάδες μεσίτες μετανάστευσης (επάγγελμα που ανθούσε τα χρόνια εκείνα), ως νέα Γη της Επαγγελίας.

[3] Στους παράγοντες που ώθησαν προς την υπερπόντια μετανάστευση, σημαντική θέση δίπλα στις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες κατείχαν και οι πολιτικές συνθήκες. Η εμπόλεμη κατάσταση, αλλά και οι πολιτικές εκτροπές και ανωμαλίες γίνονταν πρόξενοι μεγάλων πληθυσμιακών μετακινήσεων. Η ανυποταξία στο στρατό τις δύο δεκαετίες 1890-1910 ήταν σημαντική. Για τις τότε κυβερνήσεις η μετανάστευση αποτέλεσε μια επιθυμητή εκτόνωση και τη διέξοδο από το μεγάλο και άλυτο πολυετές πρόβλημα της ληστείας στην Ελλάδα.

[4] Κυμαίνονταν από 100 μέχρι 400 δραχμές σε αξία της εποχής εκείνης. Με τον ανταγωνισμό των εταιρειών και με το μεγάλο αριθμό μεταναστών σε κάθε ταξίδι (1.000 - 1.500 άτομα), το ταξίδι έφτασε να κοστίζει 60 δραχμές. Πάντως ήταν σημαντικό ποσό για τα χρόνια εκείνα.

[5]  Η τοκογλυφία οργίαζε. Ο τόκος, ήταν 20-30% σε χρήμα, αλλά οι δανειστές έπαιρναν από τους οφειλέτες τους, γάλα, βούτυρο, και άλλα προϊόντα, ανεβάζοντας τον τόκο σε 70 ή και 80%.

[6]  Όταν λέμε Αμερική εννοούμε τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ).

[7] Λαβαίνοντας ως βάση υπολογισμού τον πληθυσμό σε 2.500 κατοίκους περίπου (δηλ. το μέσο όρο των απογραφών πληθυσμού στα έτη 1889 και 1920), τότε έχουμε : 76X100 / 2500 @ 3 %

[8] Αντιπρόσωπος (πράκτορας) για τη Φθιώτιδα ήταν ο Αθανάσιος Γιαννούκος, με γραφείο στην οδό Ρήγα Φεραίου στη Λαμία.

[9] Οι ελληνικές υπερπόντιες γραμμές που αναπτύχθηκαν ήταν κυρίως δύο : η γραμμή βορείου Ατλαντικού (1907– 1977), που τη διέκοψε για επτά χρόνια ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η γραμμή Αυστραλίας (1947–1977).

[10] Εταιρεία των Δ. Μωραΐτη και Παν. Βαλλιάνου. Είχε τα αγγλικής κατασκευής υπερωκεάνια "Μωραΐτης" (Moraitis) και "Αθήναι" (Athinai).

[11] Είχε τα ίδια πλοία της προηγούμενης εταιρείας (δηλ. Moraitis και Athinai). Όμως χρεοκόπησε το 1912 και απορροφήθηκε από την εταιρεία των Αφών Εμπειρίκου.

[12] Η «Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος» συχνά αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει επιτάξεις και φθορές πλοίων, από πολεμικές αντιξοότητες (Βαλκανικοί πόλεμοι, Α’ παγκόσμιος πόλεμος) αλλά και από εχθρότητα των αντίπαλων πολιτικών μερίδων, που εναλλάσσονταν τότε στη διακυβέρνηση της χώρας. Στη συνέχεια η «Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος» ίδρυσε την αγγλική εταιρεία «Byron Steamship Company» που διαλύθηκε το 1928, μετά υπέγραψε μια ατυχή σύμβαση το 1932 με το κράτος και τελικά το 1937 διαλύθηκε.

[13] Ήταν το πρώτο πλοίο που παρέλαβε το 1909 από τα αγγλικά ναυπηγεία (4.890 κόρων).

[14] Τα επόμενα χρόνια μετονομάστηκε σε Megali Hellas (το 1919) και σε Byron (το 1923).

[15] Στις αρχές του 20ου αιώνα περίπου ένας στους επτά μετανάστες παρέμενε στη Νέα Υόρκη, που είχε το 1910 πάνω από 12.000 Έλληνες. Οι υπόλοιποι συνέχιζαν την πορεία τους στην τεράστια αμερικανική ενδοχώρα.

[16] «Ο βίος εν Νέα Υόρκη είναι αρκούντως πολυδάπανος. Αν ο μετανάστης μείνει ημέρας τινάς άεργος ενταύθα και δεν έχει συγγενείς ή φίλους, οι οποίοι να δαπανώσι δι΄ αυτόν, οφείλει να υπολογίζει εν τουλάχιστον δολλάριον καθ΄ ημέραν δια τροφήν και κατοικίαν, ήτοι πέντε περίπου φράγκα. Και ταύτα αν τρώγει εις τα ελληνικά μικροεστιατόρια και αποφεύγει τα ποτά και τα κεράσματα. Οιονδήποτε ποτόν στοιχίζει το ολιγότερον 5 σεντς, ήτοι 25 λεπτά. Καλόν είναι ο μετανάστης να προσπαθεί να μη μείνει μακρόν χρόνον εν Νέα Υόρκη, αλλά να διευθύνεται εις το εσωτερικόν. [Από τον «Οδηγόν του Μετανάστου», 1910].

[17] Δεν καταγράφηκαν και  δεν περιλαμβάνονται σ’ αυτή την εργασία, όσοι μετανάστες ήρθαν στις ΗΠΑ, αλλά από άλλα λιμάνια της.

[18] Πιθανά από τη Μενδενίτσα. Ο Γεώργιος Μωραΐτης του παπα-Μανώλη, σε ηλικία 25 ετών, πήγε το 1909 στην Αμερική. Αρχικά πήγε στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης.

[19] Ο Ιωάννης Δημ. Κατσάκος, από την Παύλιανη, σε ηλικία 19 ετών, πήγε το 1909 στην Αμερική, όπου ήταν ήδη ο αδερφός του Θωμάς. Αρχικός προορισμός του ήταν το Καστλ Γκέιτ της Γιούτα (ανθρακωρυχεία).

[20] Ο Κωνσταντίνος Αργ. Τσάκαλος, από τις Λιβανάτες, το 1912, σε ηλικία 19 ετών πήγε στην Αμερική και μάλιστα στον ίδιο προορισμό (την πόλη Βάντεργκριφτ, της Πενσυλβάνια), κοντά στον ξάδερφό του Γ. Τσάκαλο.

[21] Το 1910 που ήρθε για πρώτη φορά γράφτηκε ως Τσοπανάκης (Tsopanakis). Το 1914 γράφτηκε ως Τσοπανάκος.