Μετανάστες στην Αμερική από το Καλεσμένο Ευρυτανίας (1900-1920)

Προλεγόμενα

     Δυστυχώς για μένα, οφείλω να το πω, δεν είμαι από το χωριό με το πρωτότυπο όνομα Καλεσμένο. Η θέση του μου ήταν βέβαια γνωστή, εφόσον το διασχίζει ο δρόμος από Καρπενήσι προς Αγρίνιο. Με είχε εντυπωσιάσει η αραιή θέση των σπιτιών και η τοποθεσία του χωριού στην πλαγιά του βουνού. Αργότερα συνδέθηκε στη σκέψη μου με την ιδιαίτερη προγονική πατρίδα του καλού φίλου και συναδέλφου Σεραφείμ Κακούρα.

     Διαβάζοντας στο Διαδίκτυο την εισήγηση του καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Κλεομ. Κουτσούκη, στο 1^ο Παγκόσμιο Συνέδριο Ευρυτάνων, με θέμα «Η μετανάστευση των Ευρυτάνων στην Αμερική 1900-1970», όπου ανέφερε ότι την περίοδο 1900-1924 πήγαν στην Αμερική 105 μετανάστες από όλη την Ευρυτανία, θεώρησα τον αριθμό αυτό πολύ μικρό. Αυτή ήταν η αφορμή να ασχοληθώ με την Ευρυτανία.

      Σε εκτεταμένη έρευνα για το νομό Ευρυτανίας, κατέγραψα 2.500 μετανάστες που πήγαν στην Αμερική στις αρχές του 20ού αιώνα (μέχρι το 1921), αριθμός που δείχνει λογικός και είναι μέσα (περίπου) στο πανελλήνιο ποσοστό μετανάστευσης, που είναι 8 %. Φυσικά κατανέμονται σε άνισους αριθμούς για τους οικισμούς, τα χωριά και τις πόλεις. Συγκεκριμένα προέκυψαν 4 μετανάστες από την Ανιάδα, 120 από την Αντράνοβα, 28 από τη Βίνιανη, 54 από τη Δομνίστα, 42 από το Καλεσμένο, 36 από την Άμπλιανη, 5 από τους Στάβλους, 53 απ’ τον Κλειτσό, 130 από τη Φουρνά, 576 από το Καρπενήσι, κλπ. Όλα αυτά τα ονόματα μπορούν να ερευνηθούν κατά κοινότητα και να αναπαραχθεί όλο το ιστορικό της ευρυτανικής μετανάστευσης. Χρειάζεται όμως πολλή δουλειά και δεν αφορά την παρούσα εργασία.

      Η ολοκλήρωση σχετικών εργασιών  για τους μετανάστες στις ΗΠΑ από την Άμπλιανη Ευρυτανίας, τη Γραβιά Παρνασσίδας, τον Κλειτσό Ευρυτανίας, τη Δρυμαία (Γλούνιστα) Φθιώτιδας, με οδήγησε σε αντίστοιχη εργασία για το Καλεσμένο. Το επιπλέον στοιχείο παρόρμησης για την εργασία αυτή, ήταν η ανακάλυψη τριών μεταναστών με το επώνυμο Κακούρας, από το Καλεσμένο.

      Βέβαια χρειάστηκαν πολλές ώρες εντατικής απασχόλησης. Τελικά, εντόπισα 44 μεταναστευτικά ταξίδια ανθρώπων του Καλεσμένου (κι ένας από την Αρωνιάδα) προς την Αμερική, που έγιναν την περίοδο 1900-1920 (μερικοί έκαναν διπλά ταξίδια).

       Με βοήθησε πολύ, μέσω του Διαδικτύου, το εξαιρετικό αμερικανικό αρχείο μετανάστευσης του νησιού Έλλις (Ellis Island). Όσοι βρέθηκαν, είναι βέβαιο ότι έχουν γεννηθεί στο Καλεσμένο. Να ληφθεί υπόψη ότι δεν ξέρω επώνυμα όσων κατάγονται από το Καλεσμένο και δεν ήθελα να διακινδυνεύσω κάποιο λάθος. Θυμίζω τη (συνήθη) περίπτωση που κάποιοι, τότε στις ΗΠΑ, να δήλωσαν ότι γεννήθηκαν ή ότι διέμεναν στο Καρπενήσι, που ήταν πάντα η πρωτεύουσα της Ευρυτανίας. Αυτά όμως, θα πρέπει να τα συμπληρώσει κάποιος που ξέρει τα ονόματα του τόπου, κι αν είναι μεγαλύτερης ηλικίας (με καλή μνήμη) ακόμα καλύτερα.    

       Η προσπάθεια θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με φωτογραφικό υλικό των μεταναστών στις ΗΠΑ, που δεν έχω αυτή τη δυνατότητα. Αν κάποιος Σύλλογος,  ή φυσικό πρόσωπο αναζητήσει στο χωριό κάποιες φωτογραφίες και βρεθούν, θα εμπλουτίσουν την προσπάθεια αυτή.

      Η εργασία-μελέτη αυτή θέλει να τιμήσει τους ανθρώπους του χωριού αυτού, για την τόλμη και την απόφαση να φύγουν στα ξένα (μερικοί ίσως να μην ξαναδούν τον τόπο τους), θυσιάζοντας τα καλύτερά τους χρόνια για να  ζήσει η γονική οικογένεια και οι ίδιοι καλύτερα.

      Μετά από έναν αιώνα, η προσπάθεια αυτή αποτείνεται στο θυμικό όσων έζησαν ή έχουν εικόνες από τα χρόνια της μετανάστευσης στην Αμερική. Είναι όμως μια αναγκαία κατάθεση μνήμης για τους νεότερους, στους οποίους και αφιερώνεται.

                                 Κ. Α. Μ.

1. Η κατάσταση στην πατρίδα - Η απόφαση μετανάστευσης

 Ο παλαιότερος (ο πρώτος χρονικά) οικισμός του Καλεσμένου ήταν στο ψηλότερο σημείο και είναι γνωστό ως Άνω Καλεσμένο. Κατοικήθηκε από τα αρχαία χρόνια. Στα Β.Δ  του βρίσκεται η συνοικία Παζαράκι, στη θέση του οποίου θεωρείται ότι υπήρχε αρχαίο χωριό. Το Παζαράκι είναι στη βάση του “Παλιόκαστρου”, όπως λέγεται, όπου υπάρχουν ερείπια αρχαίας οχύρωσης. Ήταν το κάστρο των αρχαίων Ευρυτάνων, που έφραζε την άνοδο από τον ποταμό Μέγδοβα προς τα ορεινά περάσματα για την ενδοχώρα.

Στο Άνω Καλεσμένο ήταν συγκεντρωμένο το χωριό. Εδώ ήταν η θέση και του κεντρικού ναού του Αγίου Αθανασίου, στη θέση του οποίου σήμερα υπάρχει εικόνισμα.

Κοντά στη γέφυρα του Μέγδοβα υπάρχει ο οικισμός Αρωνιάδα όπου έχουν εντοπιστεί ευρήματα της βυζαντινής περιόδου, λείψανα φρουρίου καθώς και αρχαίοι τάφοι. 

Με την πάροδο του χρόνου, οι κάτοικοι έχτιζαν τα σπίτια τους εκεί όπου υπήρχαν και τα χωράφια τους, επειδή ο δρόμος της επιστροφής πίσω στο χωριό ήταν μακριά. Έτσι άρχισε το χωριό να διευρύνεται σε μεγάλη έκταση. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το ελληνικό χωριό ήταν ψηλότερα, ενώ οι Τούρκοι είχαν τα χαμηλότερα σχεδόν πεδινά κτήματα. Ο Γάλλος περιηγητής Φραγκίσκος Πουκεβίλ που πέρασε στις αρχές του 19^ου αιώνα (1805-1815) κατατάσσει το Καλεσμένο στα Πολιτοχώρια[1], με πληθυσμό 30 οικογενειών.

      Για την προέλευση του ονόματος Καλεσμένο, θεωρείται πιθανότερη η εξής εκδοχή:  Στα κοινωνικά γεγονότα (κυρίως γάμους, κ.ά.) έπρεπε να καλέσουν όλους τους συγχωριανούς. Γι’ αυτό έστελναν έναν τελάλη. Η μεγάλη όμως έκταση του χωριού απαιτούσε 2-3 μέρες για να τους καλέσει όλους. Μετά την επιστροφή του τελάλη, στο ερώτημα αν τους κάλεσε όλους, απαντούσε “ούλου του χουριό είνι καλισμένου ... ”. Έτσι έμεινε ως επίσημο όνομα «Καλεσμένο».

 Περνώντας το Καρπενήσι, στο δρόμο προς το Αγρίνιο, μετά τη ράχη «Μπαγκασάκι», το Καλεσμένο βρίσκεται σε απόσταση 18 χιλιομ. και σε υψόμετρο 550μ. Συνοικίες του Καλεσμένου θεωρούνται το Μοναστηράκι, η Μεσαμπελιά - Καρούτι, τα Τριφύλλια, η Ροϊδούλα, η Αρωνιάδα[2] και ο εγκαταλελειμμένος Σπαρτιάς.

Η μετανάστευση από τις αρχές του 20ού αιώνα, προς την Αμερική επέτρεψε να γίνουν καλύτερα σπίτια (αρχοντικά) και να βελτιωθεί η ζωή τους. Ακολούθησε η φυγή στην Αυστραλία με αποτέλεσμα τη μεγάλη μείωση του πληθυσμού του χωριού.

Από το 1997, με το σχέδιο «Καποδίστριας» το Καλεσμένο είναι ένα δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Καρπενησίου. Έχει 119 κατοίκους. Από τις αιωνόβιες κόκκινες μουριές του χωριού, το μήνα Αύγουστο παράγεται το μοναδικής ποιότητας ποτό, το αλκοολούχο μούρο (τσίπουρο). Είναι περιζήτητο.

Στα νοτιοδυτικά, όπου  κυλάει ο ποταμός Μέγδοβας, πραγματοποιούνται δραστηριότητες Canoe, Kayak και Rafting.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, το Καλεσμένο, όπως και τα περισσότερα ορεινά χωριά έσφυζαν από ζωή, με πολλά παιδιά και σημαντικό πληθυσμό. Η ζωή των κατοίκων και η οικονομία της περιοχής στηριζόταν στη γεωργία και στην κτηνοτροφία. Η έκταση του πεδινού της τμήματος ήταν σχετικά περιορισμένη, λόγω της γεωγραφικής διαμόρφωσης του τόπου. Την καλλιεργούσαν κυρίως με δημητριακά και είχαν κάποια αμπέλια. Η κτηνοτροφία ήταν πολύ αναπτυγμένη σε σημαντικό αριθμό αιγοπροβάτων, με ελάχιστα βοοειδή. 

Μικροί κήποι με τα απαραίτητα λαχανικά, λίγα οικόσιτα ζώα και τουλάχιστον ένα μεταφορικό ζώο (όνος, μουλάρι, άλογο) εξασφάλιζαν τη σχετική αυτονομία του σπιτιού και κάλυπταν τις ανάγκες για φαγητό, μετακινήσεις και μεταφορές.

Οι μεγαλύτεροι στην ηλικία κάτοικοι ήταν στην πλειοψηφία τους αναλφάβητοι (κυρίως οι γυναίκες), όπως και κάποια από τα παιδιά τους. Οι γυναίκες είχαν το μεγάλο φορτίο τόσο του σπιτιού και των παιδιών όσο και στις αγροτικές εργασίες. Τα παιδιά βοηθούσαν στη φύλαξη των ζώων. Τα οικονομικά των σπιτιών ελάχιστα. Η αγορά των απαραίτητων απ’ το μπακάλη γινόταν για κάποιους με πίστωση. Η σπορά των δημητριακών απαιτούσε χρήματα που πολλές φορές ήταν δανεικά. Η τοκογλυφία αποτελούσε τη λύση ανάγκης και τα χρήματα αυτών των δανείων δίνονταν με υποθήκη κάποιου ακινήτου (συνήθως κτήματος).

Κάποιοι άκουσαν από άλλους τον ωραιοποιημένο μύθο της «γης της επαγγελίας». Ήταν το αμερικάνικο όνειρο.  Για έναν τόπο μακρινό, που έχει δουλειές, κερδίζουν πολλά λεφτά και ζουν καλύτερα. Ελάχιστοι στην αρχή και τολμηροί, αποφάσισαν να φύγουν. Η μεγάλη ανάγκη από τη φτώχεια[3] που ζούσαν ξεπέρασε το φόβο του μακρινού, άγνωστου και επικίνδυνου ταξιδιού.

Για τα απαραίτητα ναύλα[4] (το εισιτήριο και τα λοιπά έξοδα του ταξιδιού) πούλησαν ένα ζώο (γίδα, πρόβατο ή μοσχάρι) ή ένα μικρό χωράφι. Άλλοι δανείστηκαν χρήματα, με ενέχυρο ή με την υπόσχεση να επιστραφούν απ’ την οικογένεια του μετανάστη τον άλλο χρόνο.

Έτσι έφυγαν, από τους πρώτους ο Νικόλαος Σιψής, ο Γεώργιος Τριανταφυλλόπουλος (από το 1905), ο Χαράλαμπος Κακούρας και ο Δημήτριος Κατσούδας από το 1906. Μαζί τους έφυγαν και άλλοι από γειτονικά χωριά. Πήγαν στην Αμερική[5] κι έδωσαν διέξοδο στην ανέχεια της πατρίδας τους, επιτρέποντας και υλοποιώντας το όνειρο μιας καλύτερης ζωής, αλλά δίνοντας ταυτόχρονα και το παράδειγμα για τους επόμενους.

Μερικά στατιστικά στοιχεία για τους μετανάστες του Καλεσμένου : Από τα 48 μεταναστευτικά ταξίδια που συνολικά[6] καταγράφηκαν, οι 12 έφυγαν το έτος 1910. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των μεταναστών του Καλεσμένου είναι ότι 18 μετανάστες έφυγαν μεμονωμένα, οι δε υπόλοιποι έφυγαν σε 8 ομάδες (που περιλάμβαναν 2-5 άτομα)! Ο αριθμός των μεταναστών ανά έτος δίνεται στον πίνακα 2.

 Γενικά, υπενθυμίζουμε ότι την εικοσαετία 1900-1920 ο μεταναστευτικός πυρετός θα κορυφωθεί και η Ελλάδα θα χάσει το 8% του συνολικού της πληθυσμού. Τότε 25.000 άνθρωποι περίπου εγκατέλειπαν ετησίως την Ελλάδα.

Οι μετανάστες του Καλεσμένου ήταν όλοι άνδρες (καμία γυναίκα δεν πήγε στην Αμερική). Κυριάρχησαν οι πιο παραγωγικές ηλικίες κάτω των 30 ετών με 37 μετανάστες. Σε δεκαετίες ηλικιών, οι αντίστοιχοι αριθμοί των μεταναστών δίνονται στο διπλανό πίνακα 3.

Η κατανομή των ηλικιών των περισσότερων μεταναστών του χωριού δίνονται στον επόμενο πίνακα 3. Ο μέσος όρος των ηλικιών των 42 μεταναστών του Καλεσμένου βρίσκεται κάτω από 25 έτη (δηλ. αρκετά μικρός). Τη μεγαλύτερη απ’ όλους ηλικία, των 47 ετών, είχε ο Ελευθέριος  Καρανιάς, που πήγε στην Αμερική το 1920. Τη μικρότερη ηλικία των 16 ετών είχαν ο Γεώργιος Γαλλής και ο Θεοφάνης Παπασπύρου.

Οι περισσότεροι μετανάστες του Καλεσμένου ήταν ανύπαντροι. Συγκεκριμένα από τους 46 μετανάστες που καταγράφηκαν, οι 28 ήταν ανύπαντροι (ποσοστό 58%) και οι υπόλοιποι 20 ήταν παντρεμένοι.

Πολλαπλά (περισσότερα από ένα) ταξίδια έκαναν επτά άτομα. Περισσότερα στοιχεία δίνονται αμέσως :

α. Γαλλής Ιωάννης : το α’ ταξίδι (1914-1919) στη Β. Καρολίνα και το β’ ταξίδι (1920) στο Winston Salem (Β. Καρολίνα).

β. Κακούρας Ελευθέριος : το α’ ταξίδι (1910-11) στο Woot και το β’ ταξίδι (1914) στο Williamson.

γ.  Καρανιάς Ελευθέριος : το α’ ταξίδι (1907-15) και το β’ ταξίδι (1920) στην Elizabeth City (Β. Καρολίνα).

δ.  Κολοβός Κώστας : το α’ ταξίδι (1912-1912) και το β’ ταξίδι (1914) στη Νέα Υόρκη.

ε.  Κοτσανάς Δημήτριος : το α’ ταξίδι (1910-1912) και το β’ ταξίδι (1920) στη Νέα Υόρκη.

ζ.  Μάστορας Βασίλειος : το α’ ταξίδι (1907-1911) και το β’ ταξίδι (1914) στη Νέα Υόρκη.

η.  Τριανταφυλλόπουλος Δημήτριος : το α’ ταξίδι (1907-1913) και το β’ ταξίδι (1920) στο Wilkes Barre της Πενσυλβάνια.

2.  Το ταξίδι – Η άφιξη

Από το Καλεσμένο, οι μετανάστες πήγαιναν στην Πάτρα κι έπαιρναν το πλοίο για την Αμερική ή μέσω Ιταλίας (από τη Νάπολη), ή Γαλλίας (από τη Χάβρη), όπου έπαιρναν άλλο πλοίο, για τον ίδιο τελικό προορισμό. Σε πλοία των 5-6 χιλιάδων κόρων, οι 1.000-1.300 επιβάτες της 3^ης θέσης (οι μετανάστες) στοιβάζονταν σε πολύ στενούς χώρους, κάτω απ’ το κατάστρωμα. Είχαν ένα κρεβάτι-κουκέτα όπου περνούσαν όλες  τις ώρες και μέρες. Η πολυκοσμία, η ανύπαρκτη καθαριότητα (η ατομική και των χώρων), οι εμετοί, το κρύο και η κακή ποιότητα του φαγητού ήταν, για τις 20 περίπου μέρες ταξιδιού, ένα μαρτύριο που το υπέμεναν αναγκαστικά.

Φτάνοντας στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, περνούσαν όλοι από υγειονομικό έλεγχο επάνω στο πλοίο. Μετά κατέβαιναν και μαζί με τις αποσκευές τους περίμεναν στη σειρά για την καταγραφή και τον τελικό έλεγχο της υπηρεσίας Μετανάστευσης, στο κτίριο του Ellis Island (νησιού Έλλις), που οι Έλληνες το έλεγαν «Καστιγγάρι».

Η αναχώρηση του πλοίου για την Αμερική

Οι άρρωστοι, όσοι είχαν κάποια καταδίκη (κλοπή ή έγκλημα), όσοι δεν είχαν συγγενείς ή φίλους στην Αμερική κι όσοι δεν είχαν λίγα χρήματα για το εισιτήριο μέχρι τον τόπο τελικού προορισμού, υποχρεωτικά επέστρεφαν στο πλοίο για επαναπατρισμό.

Τα στοιχεία του μετανάστη τα κατέγραφε ένας υπάλληλος της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ, χειρόγραφα, όπως τα άκουγε από το μετανάστη, με τη βοήθεια ενός διερμηνέα. Στο ερώτημα “πού γεννήθηκες;” απαντούσαν ρουμελιώτικα (κι έτσι έχει γραφτεί, στα αγγλικά βέβαια : Kalismeno, ή Calesmen ή Calesmens ή Kalismen ή Calesmeno.

Οι νεοαφιχθέντες έμεναν για λίγο στη Νέα Υόρκη (ήταν η πρώτη εικόνα της Αμερικής). Ήταν όμως ακριβή πόλη και έπρεπε αναγκαστικά να φύγουν σύντομα για τον τελικό προορισμό τους. Όσοι προορίζονταν να μείνουν στη Νέα Υόρκη, είχαν συνεννοηθεί από πριν (με αλληλογραφία), ποιος συγγενής ή συμπατριώτης ή φίλος θα τους περιμένει να τους φιλοξενήσει στην αρχή και να τους βρει δουλειά. Οι περισσότεροι μετανάστες του Καλεσμένου (37) έμειναν και εργάστηκαν στη Νέα Υόρκη.

Πλήθος μεταναστών στο κατάστρωμα του πλοίου, για αποβίβαση.

Οι προορισμοί ήταν τέσσερις :

(α) Οι μεγάλες πόλεις στα ανατολικά και βόρεια, με αναπτυγμένη βιομηχανία όπως η Νέα Υόρκη, το Σικάγο, Ντιτρόιτ, κ.ά.

(β) Οι βιομηχανικές περιοχές και πόλεις με εργοστάσια υφασμάτων, παπουτσιών, κ.ά. Τέτοιες ήταν : η Μασαχουσέτη, η Πενσυλβάνια, κ.ά. 

γ) Οι Δυτικές Πολιτείες, με εργασία σε ορυχεία, σιδηροδρόμους, υλοτομία, κλπ. Ελάχιστοι μετανάστες του Καλεσμένου βρέθηκαν και εργάστηκαν στο Σπόκαν (στην πολιτεία Ουάσιγκτον).

(δ) Λίγοι επίσης πήγαν σε πολιτείες, με μικτό είδος απασχόλησης, όπως  το Ουίνστον-Σάλεμ, Ουίλμινγκτον (Β. Καρολίνα) ή προς το νότο.

3. Τα πλοία

Διαφήμιση σε εφημερίδα της Λαμίας (Αρχές 20ού αι.)

Ήταν ατμόπλοια που ανήκαν σε ελληνικές ή σε ξένες εταιρείες. Μεγάλη ξένη εταιρεία ήταν η Austro-Americana Line, με μεγάλα υπερωκεάνια, όπως τα : Alice, Giulia, Kaiser Franz Josef I, Laura, Martha Washington, κ.ά  Οι άλλες ξένες εταιρείες ήταν μικρότερες. 

Ελληνικές υπερατλαντικές ατμοπλοϊκές εταιρείες δημιουργήθηκαν από το 1907, στη γραμμή Ελλάδα-Αμερική.  Πρώτες εταιρείες ήταν : “Μωραΐτης” (1907-1908) και “Υπερωκεάνιος Ελληνική Ατμοπλοΐα” (1910-1912), που χρεοκόπησαν. Αντίθετα, η “Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος” των αδελφών Εμπειρίκου κυριάρχησε στο χώρο των υπερωκεανίων για 30 χρόνια (1908-1937), με πλοία όπως : Themistocles, Patris, Macedonia, Ioannina, Thessaloniki, κ.ά.

Οι μετανάστες του Καλεσμένου αναχωρούσαν κυρίως από το λιμάνι της Πάτρας (ελάχιστοι έφυγαν απ’ τον Πειραιά). Τα ελληνικής πλοιοκτησίας ατμόπλοια ήταν μικρής χωρητικότητας 5-6 χιλιάδων κόρων για 1.200 περίπου επιβάτες. Τα ξένα ατμόπλοια ήταν συνήθως μεγαλύτερα για μεταφορά πλέον των 1.500 επιβατών (τα πιο μεγάλα μετέφεραν 2.000 επιβάτες).

Λιμάνι της Πάτρας, αρχές 20ού αιώνα. Μετανάστες περιμένουν το πλοίο.

Άλλη επιλογή ταξιδιού των μεταναστών ήταν να περάσουν από την Πάτρα στη Νάπολη της Ιταλίας, ή τη Χάβρη της Γαλλίας. Από κει έπαιρναν άλλο ατμόπλοιο (ξένης εταιρείας) κι έφταναν στην Αμερική. Τέτοια πλοία ήταν : Sannio, Sicilian Prince, Calabria, Re d’ Italia, Taormina, San Guglielmo, La Touraine, κ.ά.

Περιπετειώδης ήταν η διαδρομή που ακολούθησε ο Νικόλαος Σιψής, πρωτοπόρος μετανάστης του χωριού. Με άλλο πλοίο ή πλοία έφτασε στα νησιά Αζόρες. Από εκεί, το 1905, πήρε ένα παλιό πλοίο, που λεγόταν Lafayette, ηλικίας 42 ετών κι έφτασε στη Νέα Υόρκη. Τον επόμενο χρόνο, το 1906, το πλοίο αυτό το απέσυραν για διάλυση.

 Η επιλογή του πλοίου δεν είχε ιδιαίτερη σημασία για το μετανάστη εκτός από το κόστος του εισιτηρίου. Πυκνότερη κίνηση είχαν τα ξένης ιδιοκτησίας ατμόπλοια εφόσον ήταν αριθμητικά περισσότερα. Οι περισσότεροι μετανάστες του Καλεσμένου (9) ταξίδεψαν από την Πάτρα στην Αμερική με το πλοίο “Martha Washington”. 

Τη μεγαλύτερη κίνηση είχε το λιμάνι της Πάτρας, από το οποίο έφυγαν 40 μετανάστες. Μόνο 5 άτομα προτίμησαν το λιμάνι του Πειραιά για αναχώρηση.

----

4. Η ζωή του μετανάστη στην Αμερική

Οι Έλληνες που μετανάστευαν στις υπερπόντιες χώρες, εκτός από τη σωματική ικανότητα, δε διέθεταν άλλο προσόν. Έφταναν στην Πάτρα ή στον Πειραιά και αντίκριζαν για πρώτη φορά θάλασσα και βαπόρια. Κάποιοι ήταν αγράμματοι, μερικοί είχαν τελειώσει το Δημοτικό, ήταν “άβγαλτοι” και αθώοι, στερημένοι άνθρωποι, πού δεν είχαν συνείδηση της δύναμής τους, ούτε φυσικά των δικαιωμάτων τους. Ήταν δηλαδή το κατάλληλο υλικό για εκμετάλλευση.

Η ζωή στην Αμερική, ειδικά στην αρχή,  ήταν πολύ δύσκολη. Δεν ήξεραν τη γλώσσα, ήταν ανειδίκευτοι εργάτες ή αγρότες και αντιμετώπιζαν την άρνηση των ντόπιων. Αναλάμβαναν τις πιο ανθυγιεινές και σκληρές δουλειές (ορυχεία, σιδηροδρόμους, κ.ά.). Μερικοί έγιναν πλανόδιοι πωλητές (λαχανικά, φρούτα, γλυκά, λουλούδια). Αρκετοί έγιναν λούστροι (στο βορρά, οι περισσότεροι λούστροι ήταν Έλληνες).

Έλληνες εργάτες στην Αμερική (1912)

Για να κάνουν οικονομία στα χρήματα έμεναν σε άθλια υπόγεια, σε  ένα δωμάτιο με πολλά κρεβάτια ή στο πάτωμα, χωρίς αερισμό και καθαριότητα. Να σημειωθεί ότι τότε «θέριζε» η φυματίωση.

Κάποιοι άλλαξαν[7] δουλειά και πόλη κι έγιναν εργάτες σε βιομηχανίες. Άλλοι από λαντζιέρηδες  μάζεψαν κάποια χρήματα και άνοιξαν δικό τους μαγαζί. Τελικά πλούτισαν. Το 1920 αρκετοί Έλληνες είχαν μικρές επιχειρήσεις με γλυκίσματα (ζαχαροπλαστεία), εστιατόρια, ανθοπωλεία, καπελάδικα, καθαριστήρια, τσαγκάρικα ή έκαναν (λιανικό ή χονδρικό) εμπόριο[8].

Το φθινόπωρο του 1912 άρχισε η επιστράτευση και αμέσως οι Βαλκανικοί Πόλεμοι. Η μετανάστευση σταμάτησε και οι νέοι μας ντύθηκαν το χακί και πήγαν στον πόλεμο εναντίον Τούρκων και Βουλγάρων, με πολλά θύματα. Από την Αμερική κάποιοι γύρισαν και υπηρέτησαν τη θητεία τους ή ήταν επίστρατοι, όπως ο Ελευθέριος Κακούρας, ο Κώστας Κολοβός και ο Βασίλειος Μάστορας. Το 1914, μετά το τέλος του πολέμου έφυγαν ξανά.

Κάποιοι μπορεί να μην τα κατάφεραν, με βασικότερη αιτία την υγεία. Οι συνθήκες ζωής, η κούραση και η φύση της εργασίας (εργάτες ορυχείων, στις γραμμές του σιδηροδρόμου σε όλες τις καιρικές συνθήκες, ατυχήματα, ασθένειες[9], κ.ά.) με την κακή ψυχολογία από την έλλειψη της οικογένειας δεν οδήγησαν το μετανάστη στον «παράδεισο» της επιτυχίας. Έτσι αρρώστησαν και πέθαναν στα ξένα. Στην πατρίδα έστελναν για κάποια χρόνια όσα χρήματα επέτρεπε η οικονομική τους κατάσταση, βοηθώντας τη γονική οικογένεια. Άλλοι δεν μπόρεσαν να προσαρμοστούν στις ξένες συνθήκες ζωής ή ατύχησαν στους ανθρώπους και στον τόπο όπου βρέθηκαν.

     Αντίθετα, κάποιοι άλλοι μετανάστες του  Καλεσμένου ίσως πρόκοψαν τόσο επαγγελματικά, όσο και στην προσωπική τους ζωή. Να παντρεύτηκαν ελληνίδες ή ξένες γυναίκες αποκτώντας οικογένειες με παιδιά, που στη συνέχεια επίσης να ευδοκίμησαν στην Αμερική δημιουργώντας επιχειρήσεις και δημιουργώντας περιουσίες.

      Η έλλειψη γνώσης για πρόσωπα του τόπου δεν επιτρέπει να ξέρω την τύχη των μεταναστών, μετά από κάποια χρόνια στην Αμερική. Αποτελεί αντικείμενο μικρής έρευνας και συμπλήρωσης αυτής της προσπάθειας.

----

      5.  Αλφαβητικός πίνακας των μεταναστών του Καλεσμένου

      Από το αμερικανικό αρχείο του νησιού Έλλις (Ellis island) μέσω του Διαδικτύου (internet) βρέθηκαν οι περισσότεροι μετανάστες του Καλεσμένου που έφτασαν στις Η.Π.Α. και καταγράφηκαν. Από το 1892 έως το 1924, περισσότεροι από 22 εκατομμύρια μετανάστες, επιβάτες, και μέλη πληρώματος των πλοίων ήρθαν στις ΗΠΑ μέσω του νησιού Ellis και του λιμένα της Νέας Υόρκης και έχουν καταγραφεί. Τα βασικά στοιχεία των μεταναστών του Καλεσμένου δίνονται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα (με αλφαβητική σειρά και έτσι ακριβώς, όπως τα κατέγραψαν στην Υπηρεσία Μετανάστευσης των ΗΠΑ):

Το κτίριο της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ, (Ellis island), αρχές του 20ού αιώνα.

----

6. Προορισμοί - Τόποι εργασίας

     Μετά τον έλεγχο της υπηρεσίας Μετανάστευσης, οι άνθρωποι του Καλεσμένου, όπως και κάθε άλλος μετανάστης, έφευγαν για τον τόπο τελικού προορισμού, με σκοπό την εγκατάσταση και την εύρεση εργασίας. Με επιστολές είχαν από πριν συνεννοηθεί πού και πώς θα φτάσουν στον τόπο, όπου τους περίμενε ο συγγενής, συμπατριώτης ή φίλος τους. Οι πρωτοπόροι επέλεξαν τον τόπο εργασίας τους με τον ίδιο τρόπο (μέσω κάποιου γνωστού ή συγγενή) ή τυχαία.

      Από τον διπλανό πίνακα φαίνεται ότι ως τόπος προορισμού κυριαρχεί η Νέα Υόρκη, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως η μεγαλύτερη παροικία του Καλεσμένου στις ΗΠΑ. Οι μετανάστες αυτοί φαίνεται ότι αποφεύγουν να μπουν στο εσωτερικό της χώρας. Οι δύο επιλογές για το Winston-Salem προήλθαν (βλ. διπλανό πίνακα) από συγκεκριμένα άτομα που πήγαν για δεύτερη φορά. Οι άλλοι τόποι είναι μεμονωμένοι. 

    Ως επιλογή απασχόλησης ή εργασίας η πλειοψηφία δήλωσε εργάτης (laborer ή workman). Μικροί αριθμοί μεταναστών δήλωσαν κτηματίας (farmer), υπηρέτης, παντοπώλης, κτίστης και εργάτης σε αγρόκτημα. Υπήρχαν και δύο 16χρονοι, που δήλωσαν μαθητές. Σχετικός πίνακας δίνεται δίπλα.

     Για τους τελικούς προορισμούς των ανθρώπων του Καλεσμένου θα δοθεί ένα σύντομο χρονικό. Θα προηγείται ένα σύντομο ιστορικό του τόπου (της πόλης) όπου έζησε και εργάστηκε ο μετανάστης.  Συγκεκριμένα :

-------

Νέα Υόρκη (City of New York[10]) : Πόλη και Πολιτεία των ΗΠΑ. Περιλαμβάνει τους Δήμους Μπρονξ, Μπρούκλιν, Μανχάταν, Κουίνς και Στέϊτεν Άιλαντ. Η πόλη έχει πληθυσμό 8.274.527 κατοίκους (1η στις ΗΠΑ και 12η στον κόσμο). Πυκνότητα πληθυσμού : 10.482 κάτ. /km². Ο πληθυσμός της μητροπολιτικής περιοχής της Νέας Υόρκης είναι 19.750.000 άνθρωποι.

Ιδρύθηκε το 1624 ως εμπορική θέση συναλλαγών από  Ολλανδούς (που αργότερα την ονόμασαν Νέο Άμστερνταμ).  Από το 1785 μέχρι το 1790 ήταν πρωτεύουσα των ΗΠΑ και η μεγαλύτερη πόλη τους. Εκατομμύρια  μετανάστες πέρασαν απ’ τη Νέα Υόρκη, όταν ήρθαν στην Αμερική προς το τέλος του 19ου και αρχές του 20ού αιώνα.

Η Νέα Υόρκη από το Central Park

    Το 1898, διαμορφώθηκε η σύγχρονη πόλη της Νέας Υόρκης με τους γύρω Δήμους. Το 1904 έγινε ο Υπόγειος Σιδηρόδρομος και επεκτάθηκε παντού, μεταφέροντας εκατομμύρια άτομα τη μέρα. Σε όλο το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, η πόλη έγινε παγκόσμιο κέντρο για τη βιομηχανία, το εμπόριο, και την επικοινωνία.

     Η πόλη αναφέρεται μερικές φορές ως "η πόλη που δεν κοιμάται ποτέ" που οφείλονται στην εικοσιτετράωρη λειτουργία στο  σύστημα Υπογείου Σιδηροδρόμου και τη σταθερά έντονη κυκλοφορία των ανθρώπων. Άλλα παρωνύμια είναι  Gotham,  Μεγάλο μήλο κι άλλα.

    Στο λιμάνι της έφταναν τα ατμόπλοια φορτωμένα μετανάστες με όνειρα κι ελπίδα. Μετά τους ελέγχους και την καταγραφή στο Έλλις, έμπαιναν στην πόλη της Νέας Υόρκης. Στις αρχές του 20ου αιώνα περίπου ένας στους επτά μετανάστες παρέμενε στη Νέα Υόρκη, που είχε το 1910 πάνω από 12.000 Έλληνες. Οι υπόλοιποι συνέχιζαν την πορεία τους στην τεράστια αμερικανική ενδοχώρα.

     Ο πληθυσμός της μητροπολιτικής περιοχής της Νέας Υόρκης είναι 19.750.000 άνθρωποι.

Στη Νέα Υόρκη (New York) : Την αρχή έκαναν το 1905, οι Νικόλαος Σιψής και Γεώργιος Τριανταφυλλόπουλος. Τους περίμεναν συγγενείς τους που είχαν προηγηθεί, όπως ο Γεώργιος Καρράς (1873- ; ) από τον Κλειτσό, που πρωτοπήγε[11] την περίοδο 1902-1905 στη Νέα Υόρκη.

    Το 1906 έφτασαν εδώ ο Χαράλαμπος Κακούρας και ο Δημήτριος Κατσούδας, σε ξαδέρφια τους όπως ο Γεώργ. Νικόπουλος και ο Ιωάν. Μπλέτσος.

    Το 1907 ήρθαν σε δύο ομάδες και εγκαταστάθηκαν στη Νέα Υόρκη ο Χρήστ. Ελεφάντης, ο Βασίλ. Μάστορας, ο Γεώργ.  Βασιλοθανασόπουλος, ο Κωνστ. Ελεφάντης και ο Γεώργιος Χριστοδουλιάς (από την Αρωνιάδα). Τους περίμεναν και βοήθησαν οι ξάδερφοι Σπ. Τριανταφυλλόπουλος, Ιωάν. Γαλλής και οι φίλοι τους Δημ. Λιάκος, Γεώργ. Λιγδής και Βασ. Σταυράκης.

     Το 1908 φτάνει μια ομάδα από τους Σερ. Κατσούδα, Σπ. Παπατριανταφύλλου και Βασίλ. Τσούση. Ήταν και οι τρεις αναλφάβητοι. Τους υποδέχτηκε και βοήθησε ο κοινός φίλος τους Γερ. Ντεμπονέρας.

     Το 1909 ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στη Νέα Υόρκη ο Ανδρ. Τσουγκρής, ο Αθαν. Καραγιάννης, οι αδελφοί Δημ. και Σερ. Σιψής, ο Δημ Μάστορας και ο Γεώργ. Τσόλκας. Τους περίμεναν και τακτοποίησαν οι συγγενείς τους Σερ. Αντωνόπουλος και Κωνστ. Σιψής  ή φίλοι όπως ο Ιωάν. Δήμας.

     Το 1910 μεγιστοποιείται ο αριθμός των μεταναστών. Στη Νέα Υόρκη φτάνουν ο Σπύρος Νικόπουλος, ο Δημήτριος Κουτσανάς, ο Σερ. Ντελής, ο Σπυρ. Παπατριανταφύλλου, ο Σερ. Βασιλόκωστας, ο Αθαν. Κακούρας, ο Δημ. Κατσούδας, ο Βασ. Μπαρλάς και ο Σερ. Δημ. Ντελής. Τους βοήθησαν οι φίλοι τους Ιωάν. Δήμας, Δ. Τσιάμης, Σερ. Φασουλής, Νικ. Σερετάκης, Ιωάν. Κλίτσης, Κων. Κλειτσάκης και Τζ. Κοτσιμπός.

      Το 1912 αφίχθηκαν και παρέμειναν στη Νέα Υόρκη ο Ιωάν. Κόκκινος, ο Κων. Κολοβός, ο Χρήστ. Δήμας και ο Δημ. Κατσούδας. Στην εγκατάστασή τους βοήθησαν οι φίλοι Σερ. Λιγδής και Ν. Σκαρλάτος ή συγγενείς τους όπως ο Ιωάν. Δήμας.

      Το 1914 έφτασε στη Νέα Υόρκη για δεύτερη φορά ο Κων. Κολοβός (είχε ξανάρθει το 1912). Τον υποδέχτηκε ο συγγενής του Σερ. Λιγδής. Αφίχθηκαν επίσης ο Κων. Νικόπουλος και ο Βασίλ. Μάστορας (είχε ξανάρθει το 1907). Τους περίμεναν και βοήθησαν ο συγγενής Σερ. Νικόπουλος και ο φίλος Ιωάν. Δήμας.

     Το 1920 ήρθαν και εγκαταστάθηκαν ο Γεώργ. Βασιλοαθανασόπουλος, ο Δημ. Κοτσανάς, ο Σερ. Παπασπύρου, ο Δημ. Τριανταφυλλόπουλος και ο Ιωάννης Γαλλής, που ήταν ο τελευταίος μετανάστης του Καλεσμένου στη Νέα Υόρκη. Τους περίμεναν οι συγγενείς Θεοφ. Παπασπύρου, Αθαν. Κοντοπάνος, Γεώργ. Γαλλής ή οι φίλος Σερ. Παπατριανταφύλλου.

     Συνολικά εγκαταστάθηκαν και εργάστηκαν περισσότεροι από 39 άτομα. Στη Νέα Υόρκη υπήρξε η μεγαλύτερη παροικία του Καλεσμένου (και γενικότερα της Ευρυτανίας).

--------

Ουίνστον-Σάλεμ (Winston-Salem) : Αμερικανική πόλη που ανήκει στο Νομό Φορσάιθ (Forsyth County), της πολιτείας Βόρειας Καρολίνας, των ΗΠΑ. Προέκυψε από δύο πόλεις, που ενώθηκαν. Το Σάλεμ που ιδρύθηκε το 1766 και το Ουίνστον που ιδρύθηκε το 1849. Ενώθηκαν το 1913.

Ένα σπίτι κοντά στο Παλιό Salem

   Η πόλη Σάλεμ ιδρύθηκε από οπαδούς της εκκλησίας της Μοραβίας. Το όνομα προήλθε από την εβραϊκή λέξη Shalom (ειρήνη). Η δημιουργία του οικισμού άρχισε το 1766. Σήμερα αποτελεί το παλιό Σάλεμ.

    Η πόλη Ουίνστον ιδρύθηκε το 1849, το δε όνομά της προήλθε από έναν τοπικό ήρωα του πολέμου. Το 1851 το Ουίνστον ήταν έδρα του νομού. Οι δύο πόλεις Σάλεμ και Ουίνστον ήταν πολύ κοντά και το 1913 πραγματοποιήθηκε και τυπικά η ένωσή τους με δύο ονόματα Ουίνστον-Σάλεμ.

     Η βιομηχανία καπνού και κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων Ρέινολτς (Reynolds) έπαιξε μεγάλο ρόλο στο Ουίνστον-Σάλεμ. Από το 1874, εισήγαγε τουρκικής προέλευσης καπνά και γαλλικό τσιγαρόχαρτο, παράγοντας τα τσιγάρα Camel (από το 1917), καπνό για μάσημα, επώνυμες μάρκες τσιγάρων όπως Winston, Salem, DORAL, Eclipse. 

Ο Πύργος του Ουίνστον

  Επίσης είχε από το 1901 τα Εργοστάσια Καλτσοποιείας και κλωστοϋφαντουργίας Hanes, για ανδρικές κάλτσες. ανδρικά εσώρουχα (από το 1902), νάιλον γυναικείες κάλτσες (από το 1938), καλσόν (δεκαετία ’60), κ.ά.

    Μέχρι το 1940, το 60% των εργαζόμενων  του Winston-Salem εργάστηκαν είτε για τη Reynolds ή στα κλωστοϋφαντουργικά εργοστάσια Hanes.

    Από το 1906, η Εταιρεία Εμφιαλώσεως Bennett παράγει την Cola, ένα "Λεπτό Ανθρακούχο Ποτό." Άλλαξε όνομα αργότερα. Το 1911 ιδρύθηκε η τράπεζα Wachovia, που συγνωνεύτηκε αργότερα.

    Από το 1934 ιδρύθηκε η εταιρεία  Φορτηγά McLean. Έγινε η δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία με φορτηγά στις ΗΠΑ. Έγινε γνωστή για την καινοτόμο εισαγωγή της έννοιας των θαλάσσιων μεταφορών εμπορευματοκιβωτίων από το 1956 και τη δημιουργία της εταιρείας Sea-Land Service, Inc (1960).

     Από το 1948 έγινε  η πρώτη πτήση της τοπικής αεροπορικής εταιρείας Piedmont Airlines.

Το Ουίνστον-Σάλεμ ονομάζεται “Διπλή Πόλη” ή αλλιώς “Πόλη Camel”. Η πόλη διαθέτει τρία πανεπιστήμια. Έχει πληθυσμό (2008) 224.889 κατοίκους.

--------

Στο Ουίνστον-Σάλεμ (Winston-Salem) : Από το 1907 είχε έρθει και δούλεψε εδώ ο Δημήτριος Τριανταφυλλόπουλος, που έφυγε το 1913.  Μαζί του ήρθε επίσης ο Αριστείδης Γαλλής. Το 1912 περίμενε τον 16χρονο αδελφό του Γεώργιο Γαλλή, που ήρθε από το Καλεσμένο. Το 1914 ήρθε ο άλλος αδερφός τους Ιωάν. Γαλλής, που έμεινε μέχρι το 1919. Επέστρεψε στην Ελλάδα και το 1920 ο Ιωάν. Γαλλής ξαναπήγε στο Ουίνστον-Σάλεμ.

     Συνολικά εδώ ήρθαν και εργάστηκαν 4 άτομα (τα 3 άτομα ήταν της οικογένειας Γαλλή).

----------

Ελίζαμπεθ Σίτι, Βόρ. Καρολίνας (Elizabeth City, N. C.) : Πόλη της Βόρειας Καρολίνας των ΗΠΑ. Ιδρύθηκε το 1793 από τον Adam και την Elizabeth Tooley, που αγόρασαν εκτάσεις γης. Το 1794 η πόλη μετονομάστηκε Ελισάβετ, και το 1801 Elizabeth City. Το όνομα δόθηκε είτε προς τιμήν της βασίλισσας Ελισάβετ Ι της Αγγλίας, εφόσον από την περιοχή αυτή άρχισε ο αποικισμός των ακτών Καρολίνας και Βιρτζίνια, είτε για την Elizabeth "Betsy" Tooley. Έχει το παρωνύμιο "Λιμάνι της Φιλοξενίας".

      Ο πληθυσμός (2008) ήταν 20.685 κάτ.

Στο Ελίζαμπεθ Σίτι, Βόρ. Καρολίνα (Elizabeth City, N.C.) : Προηγήθηκε από το 1907 ο Ελευθέριος Καρανιάς και έμεινε μέχρι το 1915, που γύρισε στην πατρίδα. Ακολούθησε ο Σπύρος Τριανταφυλλόπουλος. Το 1911 ήρθε και εγκαταστάθηκε ο αδελφός του Λεωνίδας, εργαζόμενος ως αγρότης.

   Το 1920 ήρθε για δεύτερη φορά ο Ελευθέριος Καρανιάς και τον υποδέχτηκε ο αδερφός του Χαράλαμπος Καρανιάς.

     Συνολικά εδώ ήρθαν και εργάστηκαν 2 άτομα της οικογένειας Τριανταφυλλόπουλου και άλλα 2 της οικογένειας Καρανιά.

----------

Ουίλμινγκτον Βόρ. Καρολίνας (Wilmington, N. C.) : Αμερικανική πόλη στο Νομό New Hanover (Νέο Ανόβερο),  της Πολιτείας Βόρειας Καρολίνας των ΗΠΑ. 

Το “Καλώς ήλθατε” στο Wilmington

    Οι πρώτοι Άγγλοι άποικοι ήρθαν το 1720. Η πόλη Wilmington ιδρύθηκε το 1739. Πήρε το όνομά της προς τιμήν του Spencer Compton, τον Κόμη του Wilmington, που ήταν πρωθυπουργός την περίοδο του Γεωργίου ΙΙ. Από γαιοκτήμονες χρησιμοποιήθηκαν σκλάβοι για εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της περιοχής. Τα δάση προμήθευαν ξυλεία σε μεγάλες βιομηχανίες. Η ξυλεία ήταν τότε βασική καύσιμη ύλη. Στον Εμφύλιο Αμερικανικό Πόλεμο,  το 1865, έγινε στο Wilmington μια ομώνυμη μάχη. Το 1898, από λευκούς έγιναν ρατσιστικές ταραχές με θύματα πολλούς αφροαμερικανούς. Από την παλιά πόλη υπάρχουν ακόμα αρκετά  ιστορικά κτίρια.

     Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, στα Ναυπηγεία της Εταιρείας Βόρειας Καρολίνας, που ίδρυσε η  κυβέρνηση των ΗΠΑ για τις ανάγκες του πολέμου, ναυπηγήθηκαν 243 πλοία, σε διάρκεια πέντε ετών. Ως μνημείο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στο κέντρο του λιμανιού του Wilmington, βρίσκεται το πολεμικό πλοίο USS North Carolina (BB-55). Είναι στη διάθεση του κοινού. Η πόλη είναι έδρα Πανεπιστημίου.

Πανόραμα της προκυμαίας του Ουίλμινγτον (1918)

     Από το 1984 είναι (μετά την Καλιφόρνια) το μείζον κέντρο της αμερικανικής κινηματογραφικής και τηλεοπτικής παραγωγής. Διαθέτει μεγάλα στούντιο και παράγει κινηματογραφικές ταινίες, ντοκιμαντέρ και τηλεοπτικές σειρές.

     Η οικονομία του  Wilmington στηρίζεται στη βιομηχανία, που παράγει ηλεκτρικά, ηλεκτρονικά, ιατρικά και τηλεπικοινωνιακά προϊόντα. Επίσης είδη ένδυσης, φαρμακευτικά, προϊόντα χάρτου, κ.ά. Σημαντικοί επίσης πόροι για την οικονομία είναι ο τουρισμός και η παραγωγή ταινιών.

     Ο πληθυσμός (2007) ήταν 99.623 κάτοικοι.

Στο Ουίλμινγκτον, Β. Καρολίνα (Wilmington, N.C.) : Ήρθε το 1911 και εγκαταστάθηκε ο Ελευθέριος Γιολδάσης. Είχε προηγηθεί και τον περίμενε εκεί ο κουνιάδος του Ευάγ. Κοκορώνης.

     Αυτή ήταν η μεμονωμένη εγκατάσταση μετανάστη του Καλεσμένου.

----------

Ουίλλιαμσον, Βόρ. Καρολίνας (Williamson, N. C.) : Αμερικανική κωμόπολη, στην κομητεία (νομό) της Σκωτίας, στην Πολιτεία της Βόρειας Καρολίνας των ΗΠΑ. Είναι αγροτική περιοχή, με πληθυσμό 7.922 κατοίκους (όλους αγρότες).

Στο Ουίλλιαμσον, Β. Καρολίνα (Williamson, N.C.) : Το 1914 έφτασε εδώ και εγκαταστάθηκε ο Ελευθέριος Κακούρας. Ήταν το δεύτερο ταξίδι του στην Αμερική. Είχε ξανάρθει την περίοδο 1910-11, στο Woot. Τώρα τον υποδέχτηκε ο συγγενής του Μπιλ Χατζής.

     Αυτή ήταν η μεμονωμένη εγκατάσταση μετανάστη του Καλεσμένου.

----------

Ουίλκες-Μπαρρέ (Wilkes-Barre, Pa.) : Φυλές ινδιάνων ήταν από το 1700 οι αρχικοί κάτοικοι, στην κοιλάδα του Ουαϊόμινγκ. Οι πρώτοι ευρωπαίοι έφτασαν το 1769. Ο πρώτος οικισμός πήρε το όνομά του Ουίλκες-Μπαρρέ, από δύο βρετανούς βουλευτές, που υποστήριξαν τότε την αποικιακή Αμερική. Μετά την αμερικανική επανάσταση, η περιοχή αυτή εντάχθηκε στην Πενσυλβάνια. 

Η νότια Κύρια οδός (Main Street) του Wilkes-Barre, το 1906

      Το 1800 ανακαλύφθηκαν μεγάλες ποσότητες κάρβουνου (ανθρακίτη) κι έφτασαν χιλιάδες μετανάστες. Η βιομηχανία εξόρυξης, με πολλά ορυχεία,  διατηρήθηκε μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα. Το 1959 σταμάτησε η εξόρυξη. Παράλληλα ανέπτυξε τη βιομηχανία και το λιανικό εμπόριο. Το 1972 η πόλη έπαθε καταστροφές από τυφώνα και πλημμύρες από την υπερχείλιση τοπικού ποταμού (Susquehanna).

      Ο πληθυσμός της από 51.721 κατ. (1900), αυξήθηκε σε 86.626 κατ. (το 1930). Ακολούθησε μείωση και το 2007, ο πληθυσμός της ήταν 41.069 κάτοικοι. Ως πόλη αναγνωρίστηκε το 1871. Η πόλη ανήκει στο Νομό Luzerne, της πολιτείας Πενσυλβάνια των ΗΠΑ.

Στο Ουίλκες Μπαρέ, Πενσυλβάνια (Wilkes-Barre, Pa.) : Το 1920 ήρθε και εγκαταστάθηκε ο Δημήτριος Τριανταφυλλόπουλος. Στο προηγούμενο ταξίδι του είχε πάει στο Σάλεμ, του N. J., την περίοδο 1907-1913. Αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι του. Τώρα τον περίμενε και βοήθησε ο θείος του Αθαν. Κοντοπάνος.

     Αυτή ήταν η μεμονωμένη εγκατάσταση μετανάστη του Καλεσμένου.

--------------

Μοργκαντάουν, Δυτικής Βιρτζίνια (Morgantown, W. Va.) : Πόλη που ανήκει στην Πολιτεία της Δυτικής Βιρτζίνια των ΗΠΑ. Η περιοχή αυτή διεκδικήθηκε με τον αγώνα άγγλων και γάλλων μέχρι το 1763. Επικράτησαν οι άγγλοι. Οι ντόπιοι Ινδιάνοι πολεμούσαν την εποίκιση. Κτίστηκαν πολλά Οχυρά στην περιοχή. Ο συνταγματάρχης Morgan πρώτος κατοίκησε την περιοχή το 1772. Αγόρασε γη, που έκανε οικόπεδα και δημιούργησε τον οικισμό, που πήρε το όνομά του. Το 1810 η Μόργκανταουν ενσωματώθηκε στην πολιτεία και το 1863 εντάχθηκε στην πολιτεία της Δυτικής Βιρτζίνια. Η μητροπολιτική περιοχή της Morgantown περιλαμβάνει πολλές γειτονιές ή μικρές πόλεις (περίπου 12), με συνολικό πληθυσμό 117.000 κατοίκων, εξαιρώντας τους 30.000 φοιτητές.

Τμήμα του κέντρου της πόλης Morgantown

  Το γειτονικό Woodburn είχε αρχικά γεωργικές εκτάσεις. Στις αρχές του 20ού αιώνα ήρθαν πολλοί Ουαλλοί μετανάστες και ανέπτυξαν την επεξεργασία του λευκοσιδήρου. Δημιουργήθηκαν εργοστάσια. Σε άλλα σημεία εγκαταστάθηκαν πολλοί μετανάστες από την ανατολική Ευρώπη.

     Η Morgantown είναι πιο γνωστή ως έδρα των δύο  Πανεπιστημίων της Δυτικής Βιρτζίνια. Έχει ένα – μοναδικό στο είδος του - Προσωπικό σύστημα ταχείας διέλευσης.

    Ο πληθυσμός της κυμάνθηκε από 25.525 κατ. (1950) σε 29.471 κατ. (1970) και σε 26.809 κατ. (2000). Το 2007 εκτιμήθηκε σε 29.361 κατοίκους.

Στο Μόργκαντάουν, Δυτ. Βιρτζίνια (Morgantown, Va.) : Ήρθε το 1910 μεμονωμένα και εγκαταστάθηκε ο Χαράλαμπος Ρέλιας. Τον υποδέχτηκε και βοήθησε στην ανεύρεση εργασίας ο ξάδερφός του Σεραφ. Καροπλεσίτης.

----------

Σπόκαν[12] (Spokane, Wash.) : Η περιοχή κατοικήθηκε πριν 8-12 χιλιάδες χρόνια από τροφοσυλλέκτες. Οι απόγονοι των φυλών Spokane ήταν αλιείς. Στις αρχές του 19ου αιώνα, ήρθαν λευκοί κυνηγοί γούνας. Η φυλή Spokane έχασε το μισό της πληθυσμό από επιδημία ευλογιάς. Η περιοχή εξερευνήθηκε από  τον Καναδό D. Thompson, που είχε εταιρεία γούνας από κάστορες. Το 1810 ίδρυσαν εμπορική θέση στον ποταμό Spokane. Μετά από διαπραγμάτευση για το εμπόριο γούνας, έκλεισε η συμφωνία με την πολιτεία Ουάσινγκτον. Από το 1871 άρχισε η εποίκηση, με αγορές γης, πριονιστήρια και πρώτη διέλευση της σιδηροδρομικής γραμμής (από το 1881). Το 1880 ο στρατός των ΗΠΑ δημιουργεί στρατόπεδο για ασφάλεια του σιδηροδρόμου. 

Το κέντρο της πόλης Spokane όπως φαίνεται από το πάρκο Palisades

      Σχηματίστηκε η πόλη Spokane, που από 1.000 κάτ. (1881) αυξήθηκε σε 19.922 κατ. (1890) και σε 36.848 κατ. (1900), λόγω του σιδηροδρόμου. Το 1889 μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε το εμπορικό κέντρο της πόλης (32 μεγάλα κτίρια κάηκαν). Η ανάπτυξη όμως συνεχίστηκε. Από το 1891 η πόλη έχει μόνιμα το νέο όνομα Spokane. Στα τέλη του 1800, ανακαλύφθηκε χρυσός και άργυρος στο βορειοδυτικό χερσαίο The Spokane area is considered to be one of the most productive mining districts in North America. Spokane. Η περιοχή Spokane θεωρείται μία από τις πιο παραγωγικές περιοχές εξόρυξης στη Βόρεια Αμερική. Spokane’s economy has traditionally been natural resource based, however, the city’s economy has diversified to encompass other industries, including the high-tech and biotech sectors.

      Έποικοι έφτασαν από άλλες πολιτείες ή ευρωπαίοι μετανάστες, ώστε το 1910 ο πληθυσμός του Spokane έφτασε τους 104.000 κατ. Η πόλη έγινε ένα από τα σημαντικότερα σιδηροδρομικά κέντρα των δυτικών Ηνωμένων Πολιτειών. Το 1910 η ανάπτυξη του Spokane σταμάτησε απότομα, με παράλληλη μείωση του πληθυσμού της. Εθνικές εταιρείες (κι όχι ντόπιες) απέκτησαν τον  έλεγχο των ορυχείων και των περιφερειακών πόρων, μειώνοντας τα κεφάλαια και τις επενδυτικές ευκαιρίες στην πόλη. Το 1920-30 είναι μικρή η ανάπτυξη. Με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου,  η κατάσταση του Spokane βελτιώθηκε, καθώς κινήθηκε η παραγωγή αλουμινίου στην κοιλάδα του Spokane, λόγω της φθηνής ηλεκτρικής ενέργειας και της αυξημένης ζήτησης για αεροσκάφη.

     Η οικονομία του Spokane βασιζόταν, κατά παράδοση, σε φυσικούς πόρους, όμως, η οικονομία της πόλης έχει διαφοροποιηθεί για να συμπεριλάβει άλλες βιομηχανίες, συμπεριλαμβάνοντας τομείς της υψηλής τεχνολογίας και βιοτεχνολογίας. Σήμερα το Spokane είναι έδρα της ομώνυμης κομητείας Spokane County και η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της πολιτείας Ουάσινγκτον, με πληθυσμό 200.975 κατ. (2007).

Στο Σπόκαν, Ουάσινγκτον (Spokane, Wash.) : Είχε προηγηθεί ο Γεώργιος Παπασπύρου. Το 1912 έφτασε ο 16χρονος γιος του Θεοφάνης.

-------

Στο Πίτσμπουργκ της Πενσυλβάνια ήρθε από τους τελευταίους μετανάστες του Καλεσμένου ο Νικόλαος Νικόπουλος. Τον βοήθησε εκεί ο αδελφός του Γεώργιος Νικόπουλος.

------

7. Μεταναστευτικό Χρονικό

Α. Οι πρωτοπόροι του 1905

Το δρόμο από το Καλεσμένο για την Αμερική άνοιξαν μεμονωμένα δύο νέοι. Ήταν ο Νικόλαος Σιψής και ο Γεώργιος Τριανταφυλλόπουλος. Το ταξίδι και των δύο έγινε τμηματικά και από διαφορετικές διαδρομές. Συγκεκριμένα:

·        Ο Νικόλαος Σιψής την άνοιξη του 1905 έφυγε μόνος του. Με κάποιο πλοίο από την Ελλάδα βρέθηκε στα νησιά Αζόρες, στη μέση του Ατλαντικού. Από το λιμάνι Fayal Horta των Αζορών, αναχώρησε στις 28 Μαρτίου 1905, με το πλοίο “Lafayette[13]”  και στις 6 Απριλίου έφτασε στην Αμερική. Τότε ήταν 22 χρονών και ανύπαντρος. Δήλωσε ως επάγγελμα κτίστης (mason). Είχε γεννηθεί στο Καλεσμένο και πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ένας ξάδερφός του ονόματι Κρεστέλης.

·        Ο Γεώργιος Τριανταφυλλόπουλος, το φθινόπωρο του 1905, έφυγε μόνος του επίσης. Το ταξίδι του έγινε τμηματικά. Από την Ελλάδα, με πλοίο έφτασε στη Χάβρη της Γαλλίας. Στις 11 Νοεμβρίου 1905 επιβιβάστηκε στο ατμόπλοιο “La Touraine[14]” και μετά από 9 ημέρες ταξίδι, στις 20 Νοεμβρίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 20 χρονών και ανύπαντρος. Είχε γεννηθεί στο Καλεσμένο και δήλωσε εργάτης, με τόπο τελικού προορισμού τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο θείος του Γεώργιος Καρράς[15].

Β. Η πρώτη μικρή μεταναστευτική ομάδα το 1906

Μετά από ένα έτος, το επόμενο φθινόπωρο, η πρώτη ομάδα από δύο άτομα αποφασίζει να φύγει. Την απαρτίζουν οι Χαράλαμπος Κακούρας και Δημήτριος Κατσούδας. Στις 6 Οκτωβρίου 1906, στο λιμάνι της Πάτρας, επιβιβάστηκαν στο ατμόπλοιο “Giulia”[16] και μετά από ταξίδι τριών εβδομάδων, στις 27 Οκτωβρίου έφτασαν στην Αμερική. Τότε :

·        Ο Χαράλαμπος Κακούρας[17] ήταν 25 χρονών και ανύπαντρος. Είχε γεννηθεί στο Καλεσμένο, δήλωσε εργάτης και πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο ξάδερφός του Γεώργιος Νικόπουλος[18].

·        Ο Δημήτριος Κατσούδας ήταν 28 ετών και παντρεμένος. Γεννημένος στο Καλεσμένο, ήταν εργάτης και ο τελικός του προορισμός ήταν η Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο ξάδερφός του Ιωάννης Μπλέτσος.

Σχέδιο του πλοίου Giulia

    Γ. Πρώτη αύξηση της φυγής στο 1907

Η πρώτη ομάδα απαρτιζόταν από δύο άτομα και την αποτελούσαν οι Χρήστος Ελεφάντης και Βασίλειος Μάστορας. Στις 24 Αυγούστου 1907, από το λιμάνι του Πειραιά, έφυγαν με το ατμόπλοιο “Napolitan Prince”[19]  και στις 14 Σεπτεμβρίου έφτασαν στην Αμερική. Από τα στοιχεία της καταγραφής που έγινε, ξέρουμε ότι :

·        Ο Χρήστος Ελεφάντης ήταν 25 χρονών και ανύπαντρος. Η μητέρα του στο χωριό λεγόταν Κατερίνα. Ήταν γεννημένος στο Καλεσμένο, δήλωσε εργάτης με τόπο προορισμού τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο ξάδερφός του Σπύρος Τριανταφυλλόπουλος[20].

·        Ο Βασίλειος Μάστορας ήταν 30 χρονών και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στο χωριό την έλεγαν Ευθυμία. Είχε γεννηθεί στο Καλεσμένο και ως ασχολία δήλωσε εργάτης, που πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο ξάδερφός του Ιωάννης Γαλλής.

Το πλοίο  “Napolitan Prince”

 Καταγράφεται η μεμονωμένη αναχώρηση του Γεωργίου Χριστοδουλιά[21], από την Αρωνιάδα Καλεσμένου. Στις 15 Οκτωβρίου 1907, από το λιμάνι της Πάτρας, ταξίδεψε με το πλοίο “Alice”[22] και στις 2 Νοεμβρίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 28 ετών και ανύπαντρος. Ο αδερφός του στην Αρωνιάδα λεγόταν Νικόλαος. Προορισμός του ήταν η Νέα Υόρκη, σε δουλειά εργάτη, κοντά στο φίλο του Βασ. Σταυράκη.

      Η δεύτερη ομάδα μεταναστών απαρτιζόταν επίσης από δύο άτομα και την αποτελούσαν οι Γεώργιος Βασιλοθανασόπουλος και Κωνσταντίνος Ελεφάντης. Στις 12 Νοεμβρίου 1907, από το λιμάνι της Πάτρας, έφυγαν με το πλοίο “Giulia” και στις 2 Δεκεμβρίου έφτασαν στην Αμερική. Φτάνοντας εκεί:

·        Ο Γεώργιος Βασιλοθανασόπουλος ήταν 19 χρονών παλικάρι. Είχε γεννηθεί στο Καλεσμένο και τον πατέρα του στο χωριό τον έλεγαν Γεώργιο. Δήλωσε εργάτης και κατευθυνόταν στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Δημήτριος Λιάκος.

·        Ο Κωνσταντίνος Ελεφάντης ήταν κι αυτός 19 χρονών κι ανύπαντρος. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Ιωάννης. Ως ασχολία δήλωσε εργάτης με τόπο προορισμού τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Γεώργιος Λιγδής[23].

Δ. Αναχώρηση μιας μόνο ομάδας στο 1908

Τους τελευταίους μήνες του έτους, μια ομάδα τριών ανθρώπων του Καλεσμένου αποφάσισε να φύγει. Την απάρτισαν οι Σεραφείμ Κατσούδας, Σπύρος Παπατριανταφύλλου και Βασίλειος Τσούσης. Ήταν και οι τρεις παντρεμένοι, αναλφάβητοι και η ζωή τους ήταν δύσκολη, όπως όλων. Έτσι, στις 16 Νοεμβρίου 1908, από το λιμάνι της Πάτρας, επιβιβάστηκαν στο ατμόπλοιο “Oceania”[24] και στις 8 Δεκεμβρίου έφτασαν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Από το Βιβλίο Καταγραφής των μεταναστών έχουμε ότι :

·        Ο Σεραφείμ Κατσούδας ήταν 27 χρονών και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στο χωριό την έλεγαν Φροσύνη. Ο Σεραφείμ ήταν γεννημένος στο Καλεσμένο, ήταν αγράμματος και δήλωσε εργάτης με προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Γεράσιμος Ντεμπονέρας.

·        Ο Σπύρος Παπατριανταφύλλου [25] ήταν επίσης 27 χρονών και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στο χωριό την έλεγαν Μαρία. Ο Σπύρος ήταν αγράμματος και δήλωσε εργάτης που πήγαινε στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Γεράσιμος Ντεμπονέρας.

·        Ο Βασίλειος Τσούσης ήταν 30 χρονών και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στο χωριό την έλεγαν Μαρία. Ο Βασίλειος ήταν αγράμματος και δήλωσε εργάτης με προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Γεράσιμος Ντεμπονέρας.

E. Αύξηση των μεταναστών στο 1909

Στη διάρκεια του 1909 έγιναν τρεις μεμονωμένες αναχωρήσεις και μια ομαδική. Πιο συγκεκριμένα έχουμε:

Το τέλος Απριλίου του 1909, ο Ανδρέας Τσουγκρής από την Ελλάδα έφτασε με πλοίο στη Νάπολι της Ιταλίας. Από εκεί πήρε το πλοίο “Sannio”[26] και στις 14 Μαΐου 1909 αποβιβάστηκε στην Αμερική. Ήταν 31 χρονών και παντρεμένος. Τον πατέρα του στο χωριό πρέπει να τον έλεγαν Ζαχαρή. Δήλωσε εργάτης και πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη.

      Ακολούθησε μια τριμελής ομάδα, που την απάρτιζαν οι : Αθανάσιος Καραγιάννης, Δημήτριος Σιψής και Σεραφείμ Σιψής. Στις 31 Μαΐου 1909, στο λιμάνι της Πάτρας, επιβιβάστηκαν στο ατμόπλοιο “Martha Washington” και στις 14 Ιουνίου έφτασαν στην Αμερική. Για τα μέλη της ομάδας αυτής ξέρουμε ότι :

·        Ο Αθανάσιος Καραγιάννης ήταν τότε 18 ετών, αγράμματος και ανύπαντρος. Ο πατέρας του στο Καλεσμένο λεγόταν Κώστας. Ως ασχολία δήλωσε εργάτης με προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο ξάδερφός του Σεραφείμ Αντωνόπουλος[27].

·        Ο Δημήτριος Σιψής ήταν 20 χρονών και ανύπαντρος. Είχε γεννηθεί στο Καλεσμένο και ο πατέρας του λεγόταν Γεώργιος. Ήταν εργάτης και πήγαινε στη Νέα Υόρκη όπου ήταν ο αδερφός του Κωνστ. Σιψής[28] .

·        Ο Σεραφείμ Σιψής ήταν 18 χρονών και ανύπαντρος. Ο πατέρας του λεγόταν Γεώργιος και προφανώς ήταν αδελφός του προηγούμενου. Δήλωσε εργάτης με προορισμό τη Νέα Υόρκη όπου ήταν ο αδερφός του Κωνστ. Σιψής.

Το ατμόπλοιο “Martha Washington”

      Στις αρχές του φθινοπώρου, μεμονωμένα, αποφάσισε να φύγει ο Δημήτριος Μάστορας. Στις 4 Σεπτεμβρίου 1909, από το λιμάνι της Πάτρας, έφυγε με το πλοίο “Martha Washington” και στις 17 Σεπτεμβρίου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν 19 χρονών, ανύπαντρος, γεννημένος στο Καλεσμένο. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Κωνσταντίνος. Δήλωσε εργάτης και πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Ιωάννης Δήμας (John Demas).

Ο τελευταίος μετανάστης του 1909, που έφυγε πάλι μεμονωμένα ήταν ο Γεώργιος Τσόλκας. Στο λιμάνι της Πάτρας, στις 24 Σεπτεμβρίου, αναχώρησε με το ατμόπλοιο “Patris”[29] και στις 10 Οκτωβρίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν 26 ετών και ανύπαντρος. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Σπύρος. Ως ασχολία δήλωσε εργάτης με προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Κώστας Σιψής.

Ζ. Το μέγιστο της φυγής στο 1910

Κατά τη διάρκεια του έτους έχουμε τη φυγή δύο ομάδων μεταναστών. Επίσης σημειώθηκαν τέσσερις μεμονωμένες αναχωρήσεις. Συνολικά έφυγαν 10 άτομα.

Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από το Σπύρο Νικόπουλο. Από το λιμάνι της Πάτρας, στις 4 Ιανουαρίου 1910, έφυγε με το ατμόπλοιο “Athinai” και στις 24 Ιανουαρίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 33 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του στο Καλεσμένο λεγόταν Βασιλική. Ο Σπύρος Νικόπουλος δήλωσε εργάτης και πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ένας ξάδερφός του.

Η πρώτη ομάδα περιλάμβανε τους Δημήτριο Κουτσανά, Σεραφείμ Ντελή και Σπυρίδωνα Παπατριανταφύλλου. Στις 4 Απριλίου 1910, από το λιμάνι της Πάτρας, πήραν το πλοίο “Laura” και στις 20 Απριλίου έφτασε στην Αμερική. Από την καταγραφή των στοιχείων του ξέρουμε ότι

·        ο Δημήτριος Κουτσανάς ήταν 24 ετών, γεννημένος στο Καλεσμένο, όπου ζούσε η μητέρα του Αικατερίνη. Προορισμός του ήταν η Νέα Υόρκη για να εργαστεί κοντά στο φίλο του Δ. Τσιάμη.

·        ο Σεραφείμ Ντελής γεννήθηκε στο Καλεσμένο, ήταν τότε 33 ετών, αγράμματος και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στο χωριό την έλεγαν Παναγιώτα. Ως εργάτης, δήλωσε τη Νέα Υόρκη, ως τόπο προορισμού, όπου ήταν ο φίλος του Ιωάννης Δήμας (John Dimas).

·        ο Σπυρίδων Παπατριανταφύλλου, ήταν 19 ετών, στο δε Καλεσμένο ήταν η αδερφή του Αγγέλω. Δήλωσε εργάτης με τελικό προορισμό τη Ν. Υόρκη, όπου ήταν ο ξάδελφός του Σεραφείμ Μητρόπουλος.

Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από τον Σεραφείμ Παπατριανταφύλλου. Την τελευταία βδομάδα του Ιουλίου, από το λιμάνι της Πάτρας έφυγε με το πλοίο “Oceania” και στις 10 Αυγούστου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 23 χρονών κι ανύπαντρος.

Η δεύτερη και αριθμητικά μεγαλύτερη ομάδα μεταναστών του Καλεσμένου, περιλάμβανε πέντε άτομα. Ήταν οι : Σεραφείμ Βασιλόκωστας, Αθανάσιος Κακούρας, Δημήτριος Κατσούδας, Βασίλειος Μπαρλάς και Σεραφείμ Δ. Ντελής. Στις 2 Αυγούστου 1910, στο λιμάνι της Πάτρας, επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Columbia”[30] και στις 18 Αυγούστου έφτασαν στην Αμερική. Από την καταγραφή των στοιχείων τους μας είναι γνωστά ότι:

·        Ο Σεραφείμ Βασιλόκωστας ήταν τότε 20 χρονών κι ανύπαντρος. Είχε γεννηθεί στο Καλεσμένο, όπου ζούσε ο πατέρας του Παύλος. Δήλωσε εργάτης με προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Σεραφείμ Φασουλής.

·        Ο Αθανάσιος Κακούρας ήταν τότε 20 χρονών κι ανύπαντρος. Ο αδερφός του στο χωριό λεγόταν Νικόλαος. Ο Αθανάσιος Κακούρας δήλωσε εργάτης που πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Νικόλαος Σερετάκης.

·        Ο Δημήτριος Κατσούδας ήταν τότε 19 χρονών κι ανύπαντρος. Είχε γεννηθεί στο Καλεσμένο, όπου ζούσε η μητέρα του Αικατερίνη. Ως ασχολία δήλωσε εργάτης με τόπο τελικού προορισμού τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Ιωάννης Κλίτσης[31].

·        Ο Βασίλειος Μπαρλάς ήταν τότε 22 χρονών, ανύπαντρος. Ο πατέρας του λεγόταν Γεώργιος και ζούσε στο χωριό. Δήλωσε εργάτης και πήγαινε στη Νέα Υόρκη για δουλειά, κοντά στο φίλο του Κώστα Κλειτσάκη.

·        Ο Σεραφείμ Ντελής ήταν τότε 20 χρονών παλικάρι. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Δημήτριος (ή Δημοσθένης). Ήταν εργάτης και προορισμός του ήταν η Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο φίλος του Τζέιμς Κοτσιμπός.

Το πλοίο “Columbia” (Photo: Andreas Hernandez Collection)

Η τρίτη και τελευταία ομάδα μεταναστών ήταν διμελής και την αποτελούσαν οι : Χαράλαμπος Ρέλιας και Λεωνίδας Τριανταφυλλόπουλος. Από το λιμάνι της Πάτρας, στις 24 Οκτωβρίου 1910, ταξίδεψαν με το πλοίο “Laura”[32] και στις 10 Νοεμβρίου έφτασαν στην Αμερική. Γι’ αυτούς ξέρουμε ότι :

·        Ο Χαράλαμπος Ρέλιας ήταν τότε 19 χρονών κι ανύπαντρος. Είχε γεννηθεί στο Καλεσμένο όπου ήταν ο πατέρας του Νικόλαος. Δήλωσε αγρότης (farmer) με προορισμό το Μόργκαντάουν της Δυτ. Βιρτζίνια, όπου ήταν ο ξάδερφός του Σεραφείμ Καροπλεσίτης.

·        Ο Λεωνίδας Τριανταφυλλόπουλος ήταν 18 ετών κι ανύπαντρος. Ο πατέρας του στο χωριό λεγόταν Νικόλαος. Ως ασχολία δήλωσε αγρότης, που πήγαινε για δουλειά στην Ελίζαμπεθ Σίτι της Βόρ. Καρολίνας, όπου ήταν ο αδερφός του Σπύρος.

Η. Μια μεμονωμένη αναχώρηση στο 1911

Την άνοιξη του 1911, ο Ελευθέριος Γιολδάσης αποφάσισε να φύγει. Από το λιμάνι της Πάτρας, στις 29 Μαΐου πήρε το ατμόπλοιο “Martha Washington” και στις 11 Ιουνίου έφτασε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ο μετανάστης αυτός ήταν τότε 28 ετών και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στο χωριό την έλεγαν Ελισάβετ.  Ως ασχολία δήλωσε εργάτης που πήγαινε για δουλειά στο Ουίλμινγκτον της Β. Καρολίνας , όπου ήταν ο κουνιάδος του Ευάγγελος Κοκορώνης.

Θ. Νέα αύξηση της φυγής στο 1912

Έχουμε μια ομάδα μεταναστών και δύο μεμονωμένες αναχωρήσεις που έγιναν κατά τη διάρκεια του έτους 1912.

Η ομάδα ήταν τετραμελής και την αποτέλεσαν οι : Γεώργιος Γαλλής, Ιωάννης Κόκκινος, Κωνσταντίνος Κολοβός και Θεοφάνης Παπασπύρος (-ου). Στις 6 Μαΐου 1912, στο λιμάνι της Πάτρας, επιβιβάστηκαν στο πλοίο “Martha Washington”[33] και στις 20 Μαΐου έφτασαν στην Αμερική. Από την καταγραφή των στοιχείων τους έχουμε ότι:

·        Ο Γεώργιος Γαλλής ήταν τότε μαθητής ακόμα ηλικίας 16 ετών. Είχε γεννηθεί στο Καλεσμένο, όπου ήταν ο πατέρας του Δημήτριος. Πήγαινε στο Ουίνστον Σάλεμ (Winston Salem), όπου ήταν ο αδερφός του Αριστείδης Γαλλής[34].

·        Ο Ιωάννης Κόκκινος ήταν 19 ετών κι ανύπαντρος. Ο πατέρας του στο Καλεσμένο λεγόταν Κωνσταντίνος. Ως ασχολία δήλωσε εργάτης σε φάρμα με προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ένας ξάδερφός του.

·        Ο Κωνσταντίνος Κολοβός ήταν 23 ετών και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στο χωριό την έλεγαν Ευφροσύνη. Δήλωσε υπηρέτης (servant) με τελικό προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο γνωστός του Σεραφείμ Λιγδής[35].

·        Ο Θεοφάνης Παπασπύρος (ή Παπασπύρου) ήταν μαθητής 16 ετών. Είχε γεννηθεί στο Καλεσμένο, όπου ήταν η μητέρα του Βασιλική. Πήγαινε στο Σπόκαν (Spokane) της πολιτείας Ουάσινγκτον, όπου ήταν ο πατέρας του Γεώργιος.

      Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από το Χρήστο Δήμα. Στις 12 Σεπτεμβρίου 1912, από το λιμάνι του Πειραιά, έφυγε με το ατμόπλοιο “Macedonia” και στις 27 Σεπτεμβρίου αποβιβάστηκε στην Αμερική. Ήταν τότε 25 χρονών και ανύπαντρος. Η αδερφή του στο χωριό λεγόταν Φώτω. Ως ασχολία δήλωσε παντοπώλης (Grocer) με τόπο προορισμού τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο αδερφός του Ιωάννης Δήμας.

      Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από το Δημήτριο Κατσούδα. Από το λιμάνι της Πάτρας, στις 26 Σεπτεμβρίου 1912, αναχώρησε με το πλοίο “Eugenia”[36] και στις 17 Οκτωβρίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 27 ετών και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στο Καλεσμένο την έλεγαν Γιαννούλα. Δήλωσε εργάτης που πήγαινε για δουλειά στη Νέα Υόρκη, κοντά στο φίλο του Ν. Σκαρλάτο.

I. Μεταπολεμικές μεταναστευτικές προσπάθειες στο 1914

Μετά τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων, έγιναν τέσσερις μεμονωμένες αναχωρήσεις μεταναστών απ’ το χωριό. Πιο συγκεκριμένα :

Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1914 έγινε από τον Κώστα Κολοβό, που είχε ξαναπάει το 1912 και επέστρεψε για να υπηρετήσει στο στρατό. Έτσι, στις 25 Φεβρουαρίου 1914, από το λιμάνι της Πάτρας, ο Κώστας Κολοβός έφυγε με το πλοίο “Caronia”[37] για δεύτερη φορά και στις 10 Μαρτίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν τότε 25 χρονών και ανύπαντρος. Ο πατέρας του στο Καλεσμένο λεγόταν Κώστας. Δηλώνοντας εργάτης πήγε στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν και ο ξάδερφός του Σεραφείμ Λιγδής.

Η δεύτερη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1914 έγινε από τον Κωνσταντίνο Νικόπουλο. Στις 17 Μαρτίου 1914, από το λιμάνι της Πάτρας, πήρε το πλοίο “Laconia (1912)”[38] και στις 2 Απριλίου αποβιβάστηκε στην Αμερική. Ήταν τότε 17 χρονών παλικάρι. Είχε γεννηθεί στο Καλεσμένο, όπου ζούσε η μητέρα του Θεοδώρα. Προορισμός του ήταν η Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο αδερφός του Σεραφείμ Νικόπουλος[39].

Η τρίτη μεμονωμένη αναχώρηση στο 1914 έγινε από τον Ελευθέριο Κακούρα, που είχε ξαναπάει στην Αμερική την περίοδο 1910-11. Για δεύτερη φορά λοιπόν, έφυγε στις 4 Μαΐου 1914, από το λιμάνι της Πάτρας, με το πλοίο “Kaiser Franz Josef I”  και στις 16 Μαΐου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ο Ελευθέριος Κακούρας ήταν τότε 35 ετών, αναλφάβητος και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στο χωριό τη λέγανε Βασίλω. Δήλωσε αγρότης (farmer) με τελικό προορισμό το Ουίλιαμσον , όπου ήταν ο συγγενής του Μπιλ Χατζής (Bill Hatzi).

Το πλοίο “Kaiser Franz Josef I”

Η τέταρτη και τελευταία μεμονωμένη αναχώρηση στο 1914 έγινε από τον Βασίλειο Μάστορα. Τον ξαναβρήκαμε το 1907, όταν είχε πάει στην Αμερική για πρώτη φορά, αλλά επέστρεψε το 1911. Τώρα λοιπόν για δεύτερη φορά, στις 15 Ιουνίου 1914, από το λιμάνι της Πάτρας, επιβιβάστηκε στο πλοίο “Kaiser Franz Josef I”[40] και στις 27 Ιουνίου έφτασε στην Αμερική. Ήταν 36 χρονών και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στο Καλεσμένο την έλεγαν Ευθυμία. Δηλώνοντας εργάτης πήγε στη Νέα Υόρκη για δουλειά, όπου ήταν ο φίλος του Ιωάννης Δήμας.

Κ. Ο επίλογος της μετανάστευσης για τις ΗΠΑ, στο 1920

Στη διάρκεια του 1920, σημειώθηκαν δύο ομαδικές (1 διμελής και 1 τριμελής) και δύο μεμονωμένες αναχωρήσεις ανθρώπων του Καλεσμένου για την Αμερική. Συγκεκριμένα:

Από το λιμάνι του Πειραιά, στις 5 Φεβρουαρίου 1920, έφυγαν με το ατμόπλοιο “Megali Hellas”[41] οι : Γεώργιος Βασιλοαθανασόπουλος και Σεραφείμ Παπασπύρου και στις 22 Φεβρουαρίου έφτασαν στην Αμερική. Από τα καταγραμμένα στοιχεία ξέρουμε ότι :

·        ο Γεώργιος Βασιλοαθανασόπουλος ήταν 36 ετών και παντρεμένος. Στο χωριό πίσω ήταν η γυναίκα του Βασιλική. Ήταν εργάτης με τελικό προορισμό τη Νέα Υόρκη όπου ήταν ο ανεψιός του Θεοφάνης Παπασπύρου.

·        ο Σεραφείμ Παπασπύρου ήταν 44 ετών και σε μεγάλη ηλικία πήρε την απόφαση να φύγει. Τη γυναίκα του στο Καλεσμένο την έλεγαν Γεωργία. Ως απλός εργάτης πήγαινε στη Νέα Υόρκη κοντά στον ανεψιό του Θεοφάνη Παπασπύρου.

Το ελληνικό ατμόπλοιο “Megali Hellas”

     Η δεύτερη ομαδική αναχώρηση στο 1920 περιλάμβανε τους Ελευθέριο Καρανιά, Δημήτριο Κοτσανά και Νικόλαο Νικόπουλο[42]. Από το λιμάνι της Πάτρας έφυγαν με το πλοίο “Presidente Wilson” στις 9 Φεβρουαρίου και στις 26 του ίδιου μήνα πάτησαν το χώμα της Αμερικής. Για τους μετανάστες αυτούς ξέρουμε ότι :

·        Ο Ελευθέριος Καρανιάς ήταν πολύ μεγάλος τότε ηλικίας 47 ετών και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στο Καλεσμένο την έλεγαν Αθηνά. Με 35$ στην τσέπη αναζητούσε δουλειά εργάτη στην Ελίζαμπεθ Σίτυ της Βόρειας Καρολίνας, όπου ήταν και ο αδερφός του Χαράλαμπος. Για τον Ελευθέριο Καρανιά αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι στις ΗΠΑ, εφόσον είχε πρωτοέρθει το 1907 και εργάστηκε μέχρι το 1915 στον ίδιο προορισμό.

·        Ο Δημήτριος Κοτσανάς ήταν τότε 32 ετών παντρεμένος με την Κωσταντούλα , που έμεινε στο χωριό. Προορισμός του η Νέα Υόρκη για εργατική απασχόληση κοντά στο φίλο του Σεραφείμ Παπατριανταφύλλου. .Αυτό ήταν το δεύτερο ταξίδι του (είχε ξαναπάει την περίοδο 1909-1912 πάλι στη Ν. Υόρκη).

·        Ο Νικόλαος Νικόπουλος ήταν 42 ετών και παντρεμένος. Η γυναίκα του πίσω στην πατρίδα λεγόταν Βασιλική. Με 40 $ μαζί του πήγαινε για δουλειά εργάτη στο Πίτσμπουργκ της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο αδερφός του Γεώργιος Νικόπουλος.

      Η πρώτη μεμονωμένη αναχώρηση έγινε από τον Δημήτριο Τριανταφυλλόπουλο. Ήταν το δεύτερο ταξίδι που έκανε στην Αμερική. Είχε πρωτοπάει την περίοδο 1907-1913 και δουλέψει στο Σάλεμ (Salem, N. J.). Στις 16 Απριλίου 1920, από το λιμάνι της Πάτρας, έφυγε με το πλοίο “Presidente Wilson”[43] και στις 3 Μαΐου αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Ήταν 29 χρονών και παντρεμένος. Τη γυναίκα του στο χωριό τη λέγανε Σπυριδούλα. Ως εργάτης πήγαινε για δουλειά στο Ουίλκες Μπαρέ (Wilkes Barre) της Πενσυλβάνια, όπου ήταν ο θείος του Αθανάσιος Κοντοπάνος.

Η δεύτερη μεμονωμένη και τελευταία αναχώρηση στο 1920 έγινε από τον Ιωάννη Γαλλή. Το πρώτο του ταξίδι το έκανε την περίοδο 1914-1919 και είχε πάει στη Βόρεια Καρολίνα. Τώρα, ξανάφυγε στις 18 Ιουλίου 1920, από το λιμάνι της Πάτρας, με το πλοίο “Pannonia”[44] και στις 11 Αυγούστου έφτασε στη Νέα Υόρκη. Είχε μαζί του 70 $. Τελικός προορισμός του ήταν το Γουίνστον Σάλεμ (Winston Salem, N. C.) της Βόρειας Καρολίνας, όπου ήταν ο αδερφός του Γεώργιος Γαλλής. Ήταν παντρεμένος, τη δε γυναίκα του στο χωριό τη λέγανε Αρετή.

-------------

Συμπερασματικά, στους 4 μετανάστες του Καλεσμένου οι 3 επέλεξαν τη Νέα Υόρκη ως τόπο εργασίας. Θεωρώντας ότι κι άλλοι ευρυτάνες παρέμειναν στη Νέα Υόρκη, δημιούργησαν εκεί μια πολυάριθμη αριθμητικά παροικία της Ευρυτανίας, που διασφάλιζε την αλληλεγγύη, συναδελφικότητα και πατριωτική αλληλοϋποστήριξη για διαρκή και καλύτερη δουλειά, με καλύτερες οικονομικές απολαβές.

Από τα σόγια του Καλεσμένου (δηλ. τις ευρύτερες οικογένειες του χωριού) τους περισσότερους αριθμητικά μετανάστες κατέγραψαν τα επώνυμα : Κατσούδας (με 4 άτομα), Κακούρας, Μάστορας, Παπατριανταφύλλου, Τριανταφυλλόπουλος, Σιψής και Νικόπουλος (από 3 άτομα σε καθένα), Γαλλής, Ελεφάντης, Κολοβός, Κο(υ)τσανάς, Ντελής και Παπασπύρου (από 2 άτομα σε καθένα). Οι υπόλοιποι 12 μετανάστες είναι μεμονωμένα ονόματα.

                                                                  --------

Βιβλιογραφία

1.       Αρχειακό υλικό

Αρχείο EllisIsland, της Υπηρεσίας Μετανάστευσης των ΗΠΑ.

2.      Εφημερίδες – Περιοδικά

i    Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : «Μετανάστες της Γραβιάς στην Αμερική», Ιούνιος 2009, Λαμία.

ii.  Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : «Αμπλιανίτες μετανάστες στην Αμερική», εφ. ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΑΜΠΛΙΑΝΗΣ, φ. 143, σελ. 1 & 6, Σεπτ.-Οκτ. 2008  και φ. 144, σελ. 1 & 6, Νοε.-Δεκ. 2008, του Συλλόγου Αμπλιανιτών “ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ”, Αθήνα 

iii.  περιοδ. «Οικονομικός Ταχυδρόμος», ειδικό τεύχος, σελ. 54, 1997.

iv.  Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : «Μετανάστες του Κλειτσού στην Αμερική» (υπό εκτύπωση)

v.  Κωνσταντίνου Αθ. Μπαλωμένου : «Μετανάστες της Δρυμαίας (Γλούνιστας) στην Αμερική» (υπό εκτύπωση)

3.      Βιβλία και Άρθρα

i.   «Οδηγός του Μετανάστου», 1910, Αθήνα.

ii.  Θανάση Καλαφάτη «1880-1920, η πρώτη εν Αμερική μετανάστευσις», 2-5-2004, από Διαδίκτυο.

iii.  Θ.  Ανθογαλίδου  «Η ελληνική μετανάστευση στις ΗΠΑ (1900-1925)», ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.auth.gr/virtualschool/1.2/Praxis/BoravouProject.html

iv.  Νικολ. Ταξ. Δαβανέλλου “Η ΡΕΚΛΑΜΑ (1850-1967)”, έκδ. Δήμου Λαμιέων, 2000.

v.  Κλεομ. Σ. Κουτσούκη, καθηγητή Παντείου Πανεπιστημίου : «Η μετανάστευση των Ευρυτάνων στην Αμερική 1900-1970», εισήγηση στο 1^ο Παγκόσμιο Συνέδριο Ευρυτάνων (από το Διαδίκτυο).

Καλεσμένο (πανοραμική φωτογραφία του χωριού)

---

[1] Αντίθετα η Ανιάδα όπως και το Καρπενήσι κατατάχτηκαν στα Βλαχοχώρια. Το Καρπενήσι είχε 1.000 οικογένειες (οι μισές ήταν ελληνικές) ενώ η Ανιάδα είχε 30 οικογένειες.

[2] Ήταν η ιδιαίτερη πατρίδα του Γεωργίου Χριστοδουλιά, μετανάστη στις ΗΠΑ, που πήγε για δουλειά στη Νέα Υόρκη.

[3] Στους παράγοντες που ώθησαν προς την υπερπόντια μετανάστευση, σημαντική θέση δίπλα στις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες κατείχαν και οι πολιτικές συνθήκες. Η εμπόλεμη κατάσταση, αλλά και οι πολιτικές εκτροπές και ανωμαλίες γίνονταν πρόξενοι μεγάλων πληθυσμιακών μετακινήσεων. Η ανυποταξία στο στρατό τις δύο δεκαετίες 1890-1910 ήταν σημαντική. Για τις τότε κυβερνήσεις η μετανάστευση αποτέλεσε μια επιθυμητή εκτόνωση και διέξοδο από το μεγάλο και άλυτο πρόβλημα της ληστείας.

[4] Κυμαίνονταν από 100 μέχρι 400 δραχμές σε αξία της εποχής εκείνης. Με τον ανταγωνισμό των εταιρειών και με το μεγάλο αριθμό μεταναστών σε κάθε ταξίδι (1.000-1.500 άτομα), το ταξίδι έφτασε να κοστίζει 60 δραχμές. Πάντως ήταν ένα σημαντικό ποσό για τα χρόνια εκείνα.

[5] Όταν λέμε Αμερική εννοούμε τις ΗΠΑ.

[6] Στους μετανάστες του Καλεσμένου, προστέθηκε κι 1 από την Αρωνιάδα.

[7] Οι περισσότεροι μετανάστες ασχολήθηκαν μετά με το εμπόριο και τα ελεύθερα επαγγέλματα, ενώ άλλοι πολλοί σε διάφορες υπηρεσίες, έχοντας πάντα στο νου τους πώς να κερδίσουν συντομότερα και να επιστρέψουν στην πατρίδα.

[8] Βλ. περιοδ. «Οικονομικός Ταχυδρόμος», ειδικό τεύχος, σελ. 54, 1997.

[9] όπως η φυματίωση, η γρίπη (ιδιαίτερα η ισπανική γρίπη του 1918) και τα αφροδίσια νοσήματα (σύφιλη). Οι απλές μολύνσεις από χτυπήματα μπορούσαν να οδηγήσουν στο θάνατο, εφόσον δεν είχαν ανακαλυφθεί τα αντιβιοτικά.

[10] From Wikipedia, the free encyclopedia

[11] Το δεύτερο ταξίδι του έγινε στις αρχές Ιουλίου 1907, με προορισμό πάλι τη Νέα Υόρκη.

[12] Από τη Winipedia, σε περίληψη του Κων. Μπαλωμένου

[13] Πλοίο αγγλικής κατασκευής 1863, 3.375 μικτών τόνων, με γαλλική σημαία, που μετέφερε 211 επιβάτες (128 πρώτης θέσης, 54 δεύτερης θέσης και 29 τρίτης θέσης). Κάηκε το 1871 και επισκευάστηκε. Το 1906 διαλύθηκε στη Βρέστη.

[14] Πλοίο γαλλικής κατασκευής του 1891, συνολικού φορτίου 9.047 τόνων. Μετέφερε 1.090 επιβάτες (392 πρώτης θέσης, 98 δεύτερης θέσης, 600 τρίτης θέσης). Ονομάστηκε “La Touraine” και τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Χάβρη-Νέα Υόρκη. Το 1923 μετονομάστηκε σε “Maritime”. Το ίδιο έτος διαλύθηκε στη Γαλλία.

[15]  Γεώργιος Καρράς (1872- ; ): Καταγόταν από τον Κλειτσό Ευρυτανίας. Το πρώτο ταξίδι του στις ΗΠΑ διήρκεσε την περίοδο 1902-1905. Ξαναπήγε στην Αμερική το 1907.  Προορισμός του ήταν η Νέα Υόρκη, όπου δούλεψε ως εργάτης.

[16] Κατασκευάστηκε το 1904 στη Γλασκώβη, Σκωτία. Πλοίο 4.337 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 1.460 επιβατών (30 πρώτης, 30 δευτέρας και 1.400 τρίτης θέσης). Ιδιοκτησία της εταιρείας Αυστροαμερικάνα, με αυστριακή σημαία, στην υπηρεσία της γραμμής Τεργέστη - Νέα Υόρκη. Το 1923 βυθίστηκε στο Βόρειο Ατλαντικό.

[17] Στο Βιβλίο Μεταναστών έχει γραφτεί  Cacouris αντί του σωστού Cacouras, εφόσον το όνομα Κακούρης δεν υπήρχε στο Καλεσμένο.

[18] Από το Καρπενήσι, σε ηλικία 27 ετών, έφτασε στις 7-6-1906, στην Αμερική, με προορισμό τη Νέα Υόρκη. Μαζί του ταξίδεψε και ο Σπύρος Τριανταφυλλόπουλος, 18 ετών τότε, από το Καρπενήσι, με τελικό προορισμό τη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο ξάδερφός του Γεώργιος Τριανταφυλλόπουλος.

[19] Κατασκευάστηκε το 1889 στο Greenock της Σκωτίας. Πλοίο 2.900 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 1.175 επιβατών (25 πρώτης και 1.150 τρίτης θέσης). Κρατική ιδιοκτησία της Πορτογαλίας με αρχικό όνομα Rei De Portugal. To 1902 πουλήθηκε σε εταιρεία και μετονομάστηκε Napolitan Prince. Τέθηκε  στην υπηρεσία της γραμμής Μεσόγειος - Νέα Υόρκη. Το 1929 διαλύθηκε.

[20] Γεννημένος στο Καρπενήσι, έφτασε στην Αμερική στις 7-6-1906. Ήταν τότε 18 ετών, ανύπαντρος, είχε 12 $ μαζί του και δήλωσε εργάτης που πήγαινε για δουλειά  στη Νέα Υόρκη, μαζί με τον ξάδερφό του Γεώργιο Τριανταφυλλόπουλο.

[21] Με το ίδιο πλοίο ταξίδεψαν ο Ιωάννης Δάσκαλος, 35 ετών από το Καρπενήσι, μαζί με το γιο του Κωνσταντίνο Δάσκαλο 17 ετών και ο Βασίλειος Λιόντης 19 ετών από το Στένωμα Καρπενησίου. Προορισμός όλων ήταν η Νέα Υόρκη.

[22] Κατασκευάστηκε το 1907 στη Γλασκώβη της Σκωτίας. Πλοίο 6.122 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 1.625 επιβατών (50 πρώτης, 75 δεύτερης και 1.500 τρίτης θέσης). Ιδιοκτησία της εταιρεία Αυστροαμερικάνα, με αυστριακή σημαία, ονομάστηκε Alice. Τέθηκε  στην υπηρεσία της γραμμής Τεργέστη - Νέα Υόρκη. Δόθηκε στη Γαλλία  το 1919. Το 1930 καταστράφηκε από πυρκαγιά στην Ερυθρά Θάλασσα, φέρνοντας προσκυνητές από τη Μέκκα.

[23] Γεννημένος στο Καρπενήσι, σε ηλικία 20 ετών,  έφυγε το 1906 και πήγε στην Αμερική (Νέα Υόρκη), ως εργάτης. Εκεί βρήκε το γνωστό του Αριστείδη Κλίτση. Ο Αριστείδης Κλίτσης (1877- ;) προερχόμενος από το Καρπενήσι, πήγε 3 φορές στην Αμερική. Την περίοδο 1897-1911 ως έμπορος στη Νέα Υόρκη, το 1912-14 ωε εργάτης στο Richmond  και το 1916-;.

[24] Κατασκευάστηκε το 1908 στη Γλασκώβη της Σκωτίας. Πλοίο 5.497 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 1.350 επιβατών (45 πρώτης, 75 δεύτερης και 1.230 τρίτης θέσης). Ιδιοκτησία της εταιρεία Αυστροαμερικάνα, με αυστριακή σημαία, ονομάστηκε Oceania. Τέθηκε  στην υπηρεσία της γραμμής Τεργέστη - Νέα Υόρκη και Τεργέστη - Καναδάς. Το 1918 ανατινάχτηκε από αυστριακούς για να μην δοθεί στους ιταλούς.

[25]  Καταγράφηκε ως σημείο αναγνώρισης (ταυτότητας) ότι είχε δύο ελιές δέρματος στο μέτωπο (two moles foreheads).

[26] Κατασκευάστηκε το 1899 στην Αγγλία. Πλοίο 9.203 συνολικών τόνων. Ιδιοκτησία αγγλικής εταιρείας Αυστροαμερικάνα, με αγγλική σημαία, ονομάστηκε British Prince. Το 1906 πουλήθηκε σε ιταλική εταιρεία  και μετονομάστηκε Sannio. Το 1913 σε άλλη εταιρεία ονομάστηκε Napoli. Μετά από σύγκρουση, το 1918, βυθίστηκε ανοιχτά της Γένοβας.

[27] Με προέλευση το Καρπενήσι, σε ηλικία 27 ετών και παντρεμένος, ο Σεραφείμ Αντωνόπουλος έφυγε το 1905 και πήγε με πλοίο πρώτα στη Νάπολη της Ιταλίας και από εκεί με το πλοίο “Roma” έφτασε στην Αμερική. Είχε μαζί του 12 $, δήλωσε εργάτης και κατέληξε στη Νέα Υόρκη, όπου ήταν ο ξάδερφός του Δημ. Σταμούλης.

[28] Ως ιδιαίτερη πατρίδα του δηλώθηκε το Καρπενήσι. Σε ηλικία 20 ετών, πήγε στην Αμερική, ως εργάτης και παρέμεινε στη Νέα Υόρκη.

[29] Κατασκευάστηκε το 1909 στην Αγγλία. Πλοίο 4.390 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 1.420 επιβατών (60 πρώτης, 60 δεύτερης, 1.300 τρίτης θέσης). Πλοίο ελληνικής ιδιοκτησίας, με ελληνική σημαία, ονομάστηκε Patris. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Πειραιάς - Νέα Υόρκη. Το 1913 χρησιμοποιήθηκε ως ελληνικό νοσοκομειακό πλοίο. Το τελευταίο   υπερπόντιο   ταξίδι του (με ελληνική πλοιοκτησία)  έγινε το 1920. Επιτάχθηκε από   την ελληνική κυβέρνηση για   τις ανάγκες της    Μικρασιατικής Εκστρατείας το 1920-22. Το 1925 πουλήθηκε σε γαλλική εταιρεία  και μετονομάστηκε Claude Chappe, στην υπηρεσία της γραμμής Μασσαλία-Άπω Ανατολή. Το 1939 διαλύθηκε στο Χογκ Κόγκ.

[30] Κατασκευάστηκε το 1908 στη Γλασκώβη, Σκωτία. Πλοίο 5.452 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 1.325 επιβατών (50 πρώτης, 75 δεύτερης, 1.200 τρίτης θέσης). Ιδιοκτησία της εταιρείας Αυστροαμερικάνα, με αυστριακή σημαία, ονομάστηκε Columbia. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Τεργέστη - Νέα Υόρκη.  Από το 1914 αποκτήθηκε από το κράτος της Βραζιλίας και ονομάστηκε Ευρώπη. Πουλήθηκε το 1924 σε ελληνική εταιρεία και μετονομάστηκε Annoula. Χάθηκε στη βρετανική ακτή το 1933.

[31] Ο Ιωάννης Κλίτσης από τη Βίνιανη, πήγε δύο φορές στην Αμερική. Την περίοδο 1908-1914 στη Νέα Υόρκη και στις 16-3-1915 έφτασε στη Νέα Υόρκη για δεύτερη φορά. Αυτή τη 2η φορά, ήταν 40 ετών, παντρεμένος, τη δε γυναίκα του στη Βίνιανη την έλεγαν Τριανταφυλλιά. Ως επάγγελμα δήλωσε ανθοπώλης (florist) μένοντας στη Νέα Υόρκη, κοντά στον αδερφό του Σεραφείμ Κλίτση.

[32] Κατασκευάστηκε το 1907 στη Γλασκώβη, Σκωτία. Πλοίο 6.125 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 1.625 επιβατών (50 πρώτης, 75 δεύτερης, 1.500 τρίτης θέσης). Ιδιοκτησία της εταιρείας Αυστροαμερικάνα, με αυστριακή σημαία, ονομάστηκε Laura. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Τεργέστη - Νέα Υόρκη.  Από το 1914 αποκτήθηκε από το κράτος της Βραζιλίας και ονομάστηκε Ευρώπη. Πουλήθηκε το 1919 σε γαλλική εταιρεία (νέο όνομα Braga). Καταστράφηκε στο Αιγαίο το 1926.

[33] Κατασκευάστηκε το 1908 στη Γλασκώβη, Σκωτία. Πλοίο 8.347 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 2.190 επιβατών (60 πρώτης, 130 δεύτερης, 2.000 τρίτης θέσης). Ιδιοκτησία της εταιρείας Αυστροαμερικάνα, με αυστριακή σημαία, ονομάστηκε Martha Washington. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Τεργέστη - Νέα Υόρκη.  Το 1914-17 λόγω του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου έμεινε στη Νέα Υόρκη. Το 1922 πουλήθηκε και τέθηκε στη γραμμή Μεσόγειος - Νέα Υόρκη και αργότερα Νότια Αμερική.  Το 1934 κάηκε και διαλύθηκε.

[34]  Καταγόταν από το Παπαρούσσι. Στις 14-5- 1909, σε ηλικία 17 ετών, πήγε (μέσω Νάπολης) στην Αμερική.

[35] Γεννήθηκε στο Καρπενήσι. Το 1907, σε ηλικία 20 ετών πήγε στην Αμερική, με προορισμό τη Νέα Υόρκη.

[36] Κατασκευάστηκε το 1906 στη Γλασκώβη, Σκωτία. Πλοίο 4.903 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 1.215 επιβατών (15 πρώτης 1.200 τρίτης θέσης). Ιδιοκτησία της εταιρείας Αυστροαμερικάνα, με αυστριακή σημαία, ονομάστηκε Eugenia. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Τεργέστη - Νέα Υόρκη.  Το 1917 τορπιλίστηκε και βυθίστηκε από γερμανικό υποβρύχιο ανοιχτά της Ιρλανδίας.

[37] Κατασκευάστηκε το 1905 στη Σκωτία. Μεγάλο πλοίο 19.524 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 1.550 επιβατών (300 πρώτης, 350 δεύτερης και 900 τρίτης θέσης). Ιδιοκτησία βρετανικής εταιρείας, με βρετανική σημαία, ονομάστηκε Caronia. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Λίβερπουλ - Νέα Υόρκη.  Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έγινε πολεμικό πλοίο. Διαλύθηκε το 1933 στην Οζάκα της Ιαπωνίας.

[38] Κατασκευάστηκε το 1912 στο Νιουκάσλ, Αγγλία. Μεγάλο πλοίο 18.099 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 2.850 επιβατών (300 πρώτης, 350 δεύτερης και 2.200 τρίτης θέσης). Ιδιοκτησία βρετανικής εταιρείας, με βρετανική σημαία, ονομάστηκε Laconia (1912). Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Λίβερπουλ - Νέα Υόρκη ή Βοστώνη.  Βυθίστηκε το 1917 από γερμανικό υποβρύχιο (χάθηκαν 12).

[39] Ως τόπος διαμονής του δηλώθηκε η Βίνιανη. Για πρώτη φορά πήγε στην Αμερική το 1907, κι έμεινε μέχρι το 1912. Είχε δουλέψει ως εργάτης στο Richmond. Το 1916, σε ηλικία 36 ετών, ξαναπήγε στην Αμερική και δούλεψε στο Άσλαντ (Ashland, Ky.) του Κεντάκυ. Ήταν παντρεμένος, τη δε γυναίκα του στη Βίνιανη την έλεγαν Βασιλική.

[40] Κατασκευάστηκε το 1912 στην  Ιταλία. Πλοίο 12.567 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 1.905 επιβατών (125 πρώτης, 550 δεύτερης και 1.230 τρίτης θέσης). Ιδιοκτησία της εταιρείας Αυστροαμερικάνα, με αυστριακή σημαία, ονομάστηκε Kaiser Franz Josef I. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Τεργέστη - Νότια Αμερική και αργότερα Τεργέστη - Νέα Υόρκη.  Μετονομάστηκε σε Presidente Wilson, με ιταλική σημαία στη γραμμή Μεσόγειο - Νέα Υόρκη. Άλλαξε άλλες δύο εταιρείες. Διαλύθηκε το 1950.

[41] Κατασκευάστηκε το 1915 στην  Αγγλία. Πλοίο 9.272 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 2.130 επιβατών (60 πρώτης, 450 δεύτερης και 1.800 τρίτης θέσης). Ιδιοκτησία ελληνικής εταιρείας, με ελληνική σημαία, ονομάστηκε Vasilefs Constantinos. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμής Πειραιάς - Νέα Υόρκη.  Το 1919 μετονομάστηκε σε Megali Hellas, με την ίδια σημαία στη γραμμή Μεσόγειος - Νέα Υόρκη. Πουλήθηκε σε άλλη εταιρεία. Το 1928 είχε πάλι ελληνική σημαία. Διαλύθηκε το 1937 στην Ιταλία.

[42] Στο Βιβλίο Μετανάστευσης γράφτηκε ως Νικολόπουλος.

[43] βλ. προηγούμενη υποσημείωση 40.

[44] Κατασκευάστηκε το 1904 στη  Σκωτία. Πλοίο 9.851 συνολικών τόνων, με μεταφορική ικανότητα 840 επιβατών (40 πρώτης και 800 τρίτης θέσης). Ιδιοκτησία βρετανικής εταιρείας, με βρετανική σημαία, ονομάστηκε Pannonia. Τέθηκε στην υπηρεσία της γραμμών Λονδίνο - Νέα Υόρκη και Μεσόγειος - Νέα Υόρκη.  Διαλύθηκε το 1922.